Rreziqet dixhitale: shenja paralajmëruese nga Maqedonia e Veriut.

Në fund të janarit 2021, policia në Maqedoninë e Veriut shkatërroi një grup prej më shumë se 7000 personash që përdornin aplikacionin e mesazheve online Telegram për të ndarë fotografi dhe video seksuale të grave dhe vajzave.¹ Në forumin e njohur si “dhoma publike” (krijuar në vitin 2019), anëtarët ndanin përmbajtje pornografike dhe materiale abuzimi të fëmijëve, duke përfshirë fotografi nudo të vajzave adoleshente nga komuniteti lokal. Materiali më parë ishte hakuar, vjedhur, fotoshopuar ose ndryshe marrë në mënyrë të paligjshme së bashku me të dhënat personale të viktimave si emrat, mbiemrat dhe numrat e telefonit.

Megjithëse grupi u zbulua për herë të parë në janar 2020 dhe katër persona u arrestuan, deri në janar 2021 ai ishte rishfaqur përsëri, duke sjellë një protestë publike për pasivitetin e policisë. Raste të ngjashme u raportuan gjithashtu në Serbi në mars 2021, kur disa shkelës të ligjit u arrestuan për ndarjen e materialeve të abuzimit të fëmijëve dhe morën dënime deri në 10 vjet burg.² Këto raste tregojnë rreziqet në rritje të krimeve të mundësuara nga teknologjia, duke përfshirë ngacmimet në internet, shfrytëzimin seksual dhe seksualizimin në Ballkanin Perëndimor, dhe sfidat me të cilat përballet zbatimi i ligjit.

Në Maqedoninë e Veriut, e cila ka një popullsi prej rreth 2,1 milionë banorësh, ka 2,24 milionë telefona celularë të regjistruar - më shumë telefona sesa njerëz.³ Sipas informacionit nga janari 2020, 81% e popullsisë së Maqedonisë së Veriut përdor internetin dhe 53% e popullsisë janë përdorues aktivë të rrjeteve sociale. Dhe tendenca po rritet, pjesërisht për shkak të COVID-19, veçanërisht pasi fëmijët po kalojnë më shumë kohë në internet për shkak të shkollimit në distancë dhe karantinave. Shpejtësia dhe shkalla e këtij tranzicioni i ka kapur të papërgatitur autoritetet, prindërit dhe fëmijët.⁴

Ashtu si në pjesët e tjera të botës, të rinjtë janë veçanërisht aktivë në internet. Pothuajse 75% e të gjithë të rinjve në Maqedoninë e Veriut midis moshës 15 dhe 19 vjeçare kanë një profil në rrjetet sociale.⁵ Shumica e atyre që përdorin rrjetet sociale hyjnë në llogaritë e tyre nga smartfonët.⁶ Fëmijët dhe të rinjtë po kalojnë më shumë kohë në lojëra në internet dhe ata gjithnjë e më shumë po takojnë miq të rinj përmes forumeve të tilla si dhe përmes rrjeteve sociale.⁷

Ndërsa rritja e dixhitalizimit ka shumë përfitime, ai gjithashtu ka edhe rreziqe. Rasti i “dhomës publike” tregon rreziqet e vjedhjes ose shfrytëzimit të të dhënave dhe ngacmimet që mund të rezultojnë.⁸ Përveç kësaj, platformat e lojërave - dhe rrjetet sociale në përgjithësi - po abuzohen për të targetuar fëmijët për ngacmim dhe shfrytëzim seksual. Të rinjtë janë gjithashtu vulnerabël ndaj përmbajtjeve të dëmshme dhe të dhunshme, ndaj ngacmimit në internet dhe radikalizimit.

Një sfidë e madhe është se privatësia e fëmijëve dhe të rinjve mund të rrezikohet lehtësisht. Për të qenë të njohur në mesin e konkurrentëve të tyre në internet, të rinjtë krijojnë emra përdoruesish që janë derivate të emrave të tyre të vërtetë ose që mund të zbulojnë informacione të tjera që i identifikojnë personalisht, të tilla si vendndodhjen ose moshën e tyre. Kjo e bën më të lehtë që grabitqarët online dhe kriminelët kibernetikë t’i manipulojnë të dhënat, bisedat ose fotografitë për vjedhje identiteti, shfrytëzim ose shantazh seksual.⁹

Të rinjtë janë gjithashtu vulnerabël ndaj përndjekjes, ngacmimit në internet ose edhe shfrytëzimit seksual për qëllime përfitimi. Ndonjëherë, ky është rezultat i informacionit të dhënë me dëshirë (megjithëse në mënyrë naive); në raste të tjera, hakerët mund të kenë akses në uebkamera ose mikrofona dhe i përdorin ato për të kryer aktivitete të paligjshme dhe për të shkelur privatësinë e fëmijëve dhe të rinjve. Vetëm 11% e nxënësve të intervistuar në Maqedoninë e Veriut janë të vetëdijshëm për hakimin e uebkamerave ose mikrofonit dhe pasojat që mund të shkaktojë kjo.¹⁰

Çfarë është shfrytëzimi seksual për qëllime përfitimi i fëmijëve (CSEC) i mundësuar nga teknologjia dhe si funksionon ai?

Shfrytëzimi seksual për qëllime përfitimi i fëmijëve i mundësuar nga teknologjia (CSEC) zakonisht i referohet përdorimit të internetit si një mjet për të shfrytëzuar fëmijët seksualisht, duke përfshirë rastet në të cilat abuzimi fizik dhe/ose shfrytëzimi i fëmijëve kombinohet me një komponent online.¹¹ Megjithëse shfrytëzimi seksual i mundësuar nga teknologjia vazhdimisht evoluon dhe merr formë nga zhvillimet e reja në teknologji, ai shpesh fillon me kontaktin (krijimin e një lidhjeje me një viktimë të mitur), pastaj “sexting” (krijimin dhe/ose ndarjen e imazheve seksuale sugjeruese të viktimës), shantazhin seksual (shantazh ndaj fëmijës viktimë me imazhet e tyre për të zhvatur favore seksuale ose para) ose abuzimin seksual të drejtpërdrejtë (detyrimin e fëmijës në aktivitete seksuale) dhe materialet e abuzimit seksual të fëmijëve.

Figura 3 Fazat dhe elementet e CSEC online.

ECPAT International, Online child sexual exploitation: A common understanding, (ECPAT International, Shfrytëzimi seksual i fëmijëve online: Një kuptim i përbashkët), Maj 2017, https://www.ecpat.org/wp-content/uploads/2017/05/SECO-Booklet_ebook-1.pdf.

Fletë informuese rreth përdorimit të internetit në mënyrë të sigurt të afishuara në një qendër rinore në Banja Luka, Bosnjë e Hercegovinë.

Fotografia: © Bahrudin Bandiq

Një qendër rinore në Beograd, Serbi, ofron informacion dhe mbikëqyrje për një “kohë të sigurt online”.

Fotografia: © Vladimir Zivojinoviq

Për shembull, lojtarët e vjetër mund të përdorin video lojërat për të joshur dhe kontaktuar me viktimat më të reja. Duke u fshehur pas identiteteve të rreme, grabitqarët mësohen me platformat, frazat, zakonet dhe interesat e viktimave të mundshme. Ata i joshin ata në biseda më vete dhe me shkathtësi fitojnë besimin e tyre.

Pavarësisht çështjeve të rëndësishme siç është incidenti në Telegram, ka pak hulumtime gjithëpërfshirëse mbi CSEC-në e mundësuar nga teknologjia në Ballkanin Perëndimor. Vendet nuk ofrojnë të dhëna të paagreguara për temën. Një raport i ardhshëm i GI-TOC do të përpiqet të plotësojë këtë boshllëk duke parë vulnerabilitetin e fëmijëve ndaj CSEC-së së mundësuar nga teknologjia dhe reagimet e sistemeve të mbrojtjes së fëmijëve në të gjithë rajonin.

Një kërcënim tjetër është mbledhja e të dhënave nga profilet e të rinjve. Marketingu dhe mbledhja e të dhënave të përdoruesve në këmbim të reklamave të personalizuara sipas sjelljes ose kontekstit janë pjesë e integruar e skemave moderne të fitimit të lojërave.¹² Për të kryer personalizimin sipas sjelljes, grumbullohen shumë të dhëna dhe ato kombinohen për të zhvilluar profile të sofistikuara të segmenteve të përdoruesve dhe për të ndërtuar një profil të karakteristikave dhe demografisë së përdoruesve individualë.¹³

Në rastin e lojërave online, disa kompani mund të mbledhin të dhëna jo vetëm për mënyrat e sjelljes së përdoruesve, por edhe për ndërveprimet e tyre me përdoruesit e tjerë, sjelljen online para dhe pas luajtjes së një loje online dhe sjelljen në shumë pajisje dhe shërbime të lidhura me pajisjen e tyre të lojës. Problemi me atë se kush i zotëron këto të dhëna, se si ato mbrohen, ndahen dhe shiten (si për kompanitë private ashtu edhe për grupet kriminale) është një çështje në zhvillim e sipër e cila kërkon më shumë vëmendje dhe rregullim.¹⁴

Praktikat e paautorizuara nga shitësit online ngrenë shqetësime në lidhje me privatësinë e të rinjve. Çështja po tërheq vëmendjen gjithnjë e më të madhe nga organizatat ndërkombëtare si Organizata e Kombeve të Bashkuara,¹⁵ Këshilli i Evropës¹⁶ dhe BE-ja.¹⁷ Për shembull, BE-ja ka miratuar një Rregullore të Përgjithshme për Mbrojtjen e të Dhënave, e cila përmban rregulla me qëllim mbrojtjen e fëmijëve nga mbledhja e të dhënave të paligjshme, me sanksione të rënda për kompanitë që nuk e respektojnë atë.¹⁸

Me pak fjalë, rreziqet për fëmijët online janë të shumta dhe të shumëllojshme. Dhe ato ndërlikohen nga ndërgjegjësimi i pamjaftueshëm nga prindërit dhe fëmijët, mungesa e të dhënave, mungesa e njohurive dhe e kapacitetit nga policia që heton krimin online, legjislacioni joadekuat dhe bashkëpunimi i kufizuar midis organeve të zbatimit të ligjit dhe ofruesve të TI-së përtej kufijve.

Hapi i parë është që qeveritë të pranojnë rreziqet në rritje të shfrytëzimit online. Është gjithashtu i nevojshëm një legjislacion adekuat, por kjo nuk është e mjaftueshme. Vëmendje më e madhe duhet t’i kushtohet rritjes së ndërgjegjësimit midis prindërve dhe fëmijëve për rreziqet e mundshme dhe për të përmirësuar vigjilencën dhe edukimin mbi internetin. Në Maqedoninë e Veriut, një numër nismash kanë filluar të trajtojnë fenomenin e grabitqarëve online, bullizmit online dhe krimit kibernetik, si dhe dezinformimit dhe radikalizimin online. Ministria e Brendshme ka ngritur skemën e raportimit të Butonit të Kuq në uebsajtin e saj për të raportuar krimet e lidhura me abuzimin seksual të fëmijëve dhe gjuhën e urrejtjes online.¹⁹ Por nevojitet një ndërgjegjësim më i madh, për shembull përmes edukimit në shkolla, fushatave publike dhe më shumë angazhim nga shoqëria civile për të zvogëluar vulnerabilitetin e të rinjve ndaj dëmtimeve online. Dhe organet e zbatimit të ligjit kanë nevojë për aftësi, ekspertizë, pajisje dhe licenca për të mbrojtur qytetarët, të rinj dhe të moshuar, në fushën dixhitale.

Roli i sektorit privat është thelbësor. Sektori i teknologjisë duhet të ndihmojë në zhvillimin e strategjive kombëtare kibernetike dhe të përfshihet në implementimin e tyre. Aktualisht, industria e teknologjisë së informacionit dhe komunikimit (TIK) në Maqedoninë e Veriut nuk e trajton çështjen e CSEC-it të mundësuar nga teknologjia, as nuk është e përfshirë në heqjen e përmbajtjeve ose mekanizmat e raportimit.²⁰ Ofruesit e shërbimeve nuk i monitorojnë në mënyrë aktive përmbajtjet në internet dhe nuk kanë asnjë detyrim për t’i hequr përmbajtjet. Ofruesit e shërbimeve të internetit (ISP-të) veprojnë vetëm me kërkesë të prokurorëve dhe i dërgojnë për përpunim të mëtejshëm të dhëna Sektorit për Krimin Kibernetik dhe Analizën Mjeko-Ligjore të Ministrisë së Brendshme.

Me pak fjalë, ndërsa ne kalojmë më shumë kohë online, po ashtu bëjnë edhe kriminelët. Reduktimi i rreziqeve për fëmijët kërkon një veprim të tërë shoqërisë, duke përfshirë prindër dhe të rinj më vigjilentë dhe më të vetëdijshëm, një kuadër ligjor të qëndrueshëm, një sektor të TIK-ut me perspektivë dhe të angazhuar, përgjigje më efikase të organeve të zbatimit të ligjit dhe mbështetjen e shoqërisë civile.

Në maj do të botohet nga GI-TOC një raport gjithëpërfshirës mbi shfrytëzimin seksual për qëllime përfitimi të fëmijëve në Ballkanin Perëndimor.

Shënime