Fuqizimi i të rinjve në Vlorë.

Qendra Rinore e Vlorës (Vlora Youth Center - VYC) u krijua në këtë qytet bregdetar të Shqipërisë së jugut në vitin 1998, në një kohë paqëndrueshmërie të shkaktuar nga trazirat civile pas rënies së skemave piramidale. Në vitin 2002, projekti u regjistrua si OJQ. Në dy dekadat e fundit, VYC ka kontribuar në angazhimin e të rinjve në jetën publike, qëndrueshmërinë e ndërtimit të komunitetit dhe barazinë gjinore. Alketa Dhimitri, drejtoresha e qendrës, diskuton punën e tyre si dhe sfidat dhe mundësitë që ajo sheh.

Alketa Dhimitri, drejtoreshë e VYC.

A mund të na tregoni për ditët e para të qendrës?
Në ditët e para të saj, VYC ishte një projekt i organizatave lokale të mbështetura nga Konsorciumi Italian i Solidaritetit, për t’u dhënë të rinjve një alternativë ndaj krimit, pasi trazirat kishin bërë që shumë të rinj të kishin armë në duar dhe të ishin pjesë e bandave të fuqishme të qytetit. Megjithëse situata është përmirësuar ndjeshëm, Vlora ende vuan nga një reputacion i keq si një vend ku krimi i organizuar prodhon “ekspertë” që i aplikojnë aftësitë e tyre në Shqipëri dhe në të gjithë botën.

Cilat janë disa nga sfidat me të cilat përballeni për të punuar me të rinjtë në Vlorë?
Me mbi 22 vjet përvojë, ne kemi kuptuar më mirë situatën këtu dhe sfidat me të cilat përballen të rinjtë. Puna me të rinjtë në Vlorë mund të jetë e vështirë, pjesërisht për shkak se atyre u mungojnë modelet pozitive. Mund të jetë e vështirë t’u ndryshohen pikëpamjet dhe sjellja të rinjve që janë përfshirë në aktivitete të paligjshme që në moshë të hershme. Është gjithashtu problematike gjetja e alternativave praktike për të rinjtë që pritet të marrin përsipër “biznesin” e familjes, veçanërisht në zonat e thella dhe të pafavorizuara.

Brezi i ri nganjëherë preferon paratë e lehta në vend që të përpiqet të bëjë një jetë të ndershme, dhe kjo tendencë përforcohet nga mungesa e mundësive të ligjshme të punës. Duke përfituar nga vulnerabiliteti ekonomik, grupet kriminale e kanë të lehtë të rekrutojnë të rinjtë duke i paguar ata për të kryer punë të tilla si ruajtja e plantacioneve të kanabisit, transportimi i produktit dhe shpërndarja e tij. Hap pas hapi, kjo bën që të rinjtë të përfshihen më thellë në krim.

Krimi i organizuar gjithmonë duket se është disa hapa përpara strukturave shtetërore, komunitetit dhe organizatave lokale, dhe pasojat e kësaj janë afatgjata. Bashkëpunimi i pamjaftueshëm midis komunitetit, rinisë dhe institucioneve lokale pengon përpjekjet për të përmirësuar situatën. Një bashkëpunim më i mirë mund të forconte zhvillimin e përgjithshëm social-ekonomik të rajonit.

Si kontribuon organizata juaj në përmirësimin e jetës së të rinjve?
Me krenari mund të themi se gjatë dy dekadave të fundit kemi kontribuar në shumë raste pozitive në të cilat të rinjtë kanë arritur të përmirësojnë gjendjen e tyre social-ekonomike. Ata tani bëjnë një jetë më të sigurt të orientuar drejt punës së ndershme në një nga sektorët e shumtë të bazuar në burimet natyrore të Vlorës, siç janë bujqësia ose turizmi malor dhe detar.

Prioriteti ynë është t’i ndihmojmë të rinjtë të zgjerojnë vizionin e tyre, të kërkojnë dhe të marrin mbështetje, informacione dhe inkurajim drejt mundësive të ligjshme të biznesit dhe jetesës. Ne i lidhim të rinjtë me bashkëmoshatarët e tyre dhe u ofrojmë atyre modele frymëzuese dhe pozitive të zhvillimit të vetes.

Për më tepër, ne ofrojmë mundësi për punësim dhe sipërmarrje në fushën e agro-turizmit, siç janë përpunimi dhe shitja e produkteve lokale. Duke i trajnuar të rinjtë në administrimin e biznesit, kërkesat për regjistrimin e biznesit dhe standardet e sigurisë ushqimore, ne i kemi ndihmuar ata të kenë akses në tregje për produktet e tyre artizanale. Na pëlqen ta bëjmë këtë trajnim sa më praktik që të jetë e mundur. Për shembull, ne kemi zhvilluar turne studimore në disa nga bizneset më të suksesshme të agro-turizmit në Shqipëri për të mësuar nga shembulli dhe përvoja e tyre, të tilla si në prodhimin e ëmbëlsirave ose në prodhimin e verës.

Të rinjtë marrin pjesë në një iniciativë të Qendrës Rinore Vlorë.

Foto: VYC

Përjetimi në mënyrë praktike i shembujve të tillë të mirë të bujqësisë dhe praktikave të turizmit u ka dhënë mundësinë të rinjve të shohin vetë se si produktet lokale, madje edhe në zonat e thella, mund të gjenerojnë të ardhura të qëndrueshme. Ne gjithashtu i kemi trajnuar të rinjtë si kuzhinierë dhe guida turistike për t’u dhënë atyre aftësitë që u duhen për të drejtuar një bujtinë ose për të pritur grupe vizitorësh. Këto aktivitete i kanë fuqizuar ata dhe kanë reduktuar vulnerabilitetin e tyre për t’u përfshirë në krimin e organizuar.

Në vitin 2020, me mbështetjen e “Fondit të qëndrueshmërisë” të GI-TOC, ne kemi punuar me të rinjtë në zonat rurale të Vlorës për të përmirësuar mundësitë e tyre të punësimit dhe për t’i pozicionuar ata më mirë për të hyrë në tregjet e punës me mbështetjen e komunitetit dhe bizneseve. Kjo është veçanërisht e rëndësishme sepse në të kaluarën disa zona rurale të Vlorës janë shfrytëzuar për kultivimin e kanabisit.

Dhe në fshatin Vajzë, ne krijuam një shteg poezie duke përdorur materiale ekologjike si druri, për t’u dhënë të rinjve të zonës një hapësirë të këndshme dhe të sigurt për të qëndruar në shoqërinë e moshatarëve të tyre. Kjo ofron një model për të promovuar arsimin dhe kulturën dhe për të frymëzuar të rinjtë që të jenë të hapur para alternativave dhe ndryshimeve pozitive. Shpresojmë që kjo të mundë të nxisë gjithashtu fillimin e infrastrukturës së turizmit ekologjik në fshat. 

Cilat janë sfidat kryesore me të cilat përballet rinia sot në Vlorë?
Megjithëse të rinjtë njihen kryesisht si agjentë të ndryshimeve shoqërore, angazhimi i tyre në shoqërinë shqiptare është i kufizuar. Faktorët që kontribuojnë në indiferencën dhe apatinë e të rinjve përfshijnë mungesën e besimit te sistemi, distancimin nga politika, mundësitë e kufizuara dhe ndjenjën e kufizuar të shpresës ose perspektivës. Gjithashtu, disa prej tyre nuk kanë aftësi të mjaftueshme për jetën dhe modele pozitive.

Në shumë raste, të rinjtë vendosin të largohen nga Vlora për mundësi më të mira diku tjetër, qoftë në Shqipëri ose jashtë saj. Kjo ndikon në vazhdimësinë e disa ndërhyrjeve tona.

Rinia është një burim i pashfrytëzuar në Shqipëri, jo vetëm në Vlorë. Duhet bërë shumë më tepër për t’i angazhuar dhe fuqizuar të rinjtë në nivel vendor, pasi ata janë një aset i vlefshëm për jetën në komunitet.

Çfarë mund të bëjnë më shumë autoritetet vendore dhe kombëtare, si edhe shoqëria civile, për të mbështetur të rinjtë?
Autoritetet vendore janë përgjegjëse për të garantuar që qeveria vendore i shërben komunitetit. Sidoqoftë, të rinjtë kanë përfaqësim të ulët në qeverisjen vendore dhe nuk kanë një mënyrë për t’i bërë të ditura nevojat dhe shqetësimet e tyre.

Punësimi i vazhdueshëm është jetësor. Kjo kërkon investime në ndërtimin e kapaciteteve dhe fuqizimin ekonomik të të rinjve. Dhe integrimi i të rinjve në proceset pjesëmarrëse do të ndihmonte në angazhimin e tyre politik. Por këto gjëra kërkojnë një mjedis mundësues.

Ndërkohë që qeveritë kanë qenë të pasuksesshme në arritjen e këtij qëllimi, organizatat e shoqërisë civile që kanë njohuri të gjera mbi dinamikat vendore, si Qendra Rinore e Vlorës, po gjejnë mënyra për të angazhuar, promovuar dhe forcuar rininë përmes praktikave të qeverisjes së mirë në nivelin vendor.

Nga njëra anë, ne përpiqemi të rrisim kapacitetin e të rinjve në mënyrë që ata të mund të kuptojnë dhe të ushtrojnë të drejtat e tyre social-ekonomike. Ne e bëjmë këtë përmes projekteve të tilla si parlamenti rinor i Vlorës, këshilli vendor i të rinjve dhe akademia e drejtuesve të rinisë.

Nga ana tjetër, ne i këshillojmë ata në angazhimin në procese pjesëmarrëse, përmes projekteve të tilla si buxhetimi i pjesëmarrjes dhe diçka që quhet karta vlerësuese e bazuar në komunitet. Kjo e fundit u mundëson të rinjve të identifikojnë nevojat e tyre dhe të përkrahin nisma konkrete me qeverinë vendore, për shembull në lidhje me infrastrukturën publike, shërbimet e të rinjve ose punësimin. Kjo u jep atyre mundësinë të shprehen dhe i sjell ata në kontakt dhe dialog me zyrtarët vendorë. Ajo ndihmon gjithashtu qeverinë vendore të ndërtojë politika më konstruktive dhe përfaqësuese për t’u shërbyer më mirë qytetarëve të saj.