Një rilindje e krimit në Novi Pazar?

Në mes të dhjetorit 2020, u dëgjuan të shtëna në rrugët e Novi Pazarit. Në mes të ditës, pranë një stacioni policie, pronari i një klubi nate me një dëshmi penaliteti të gjatë dhe djali i tij qëlluan mbi një burrë nga makina e tyre në lëvizje, duke plagosur një kalimtar të rastit.¹ Dy ditë më vonë, në mes të ditës, u qëlluan disa plumba në drejtim të një burri të ulur në një kafene në qendër të qytetit i cili, jo shumë kohë më parë, thuhej se ishte në shoqërinë e dy oficerëve të policisë.² Në një përgjigje të profilit të lartë ndaj këtyre të shtënave, ministri i brendshëm serb dërgoi xhandarmërinë për të patrulluar qytetin dhe për të kryer bastisje.³ Ekziston një ndjenjë e dukshme frike në qytet dhe njerëzit mbajnë thika dhe armë të tjera për t’u mbrojtur. Pas disa vitesh stabiliteti relativ, Novi Pazari është përsëri nëpër lajme si një pikë e nxehtë e krimit të organizuar.

Novi Pazari ndodhet në Serbinë jugperëndimore (në rajonin e Sanxhakut) pranë Malit të Zi, Kosovës dhe Bosnjë e Hercegovinës. Për shkak të vendndodhjes së tij, qyteti me shumicë boshnjake me rreth 120 000 banorë ka qenë tradicionalisht qendër e tregtisë dhe e trafikimit.⁴ Ashtu si pikat e tjera të nxehta kriminale në Ballkanin Perëndimor të identifikuara nga Iniciativa Globale Kundër Krimit të Organizuar Ndërkombëtar (GI-TOC), Novi Pazari është i pazhvilluar: paga mesatare mujore është 353 euro, 60 euro më pak se mesatarja kombëtare, ndërsa 12% e popullsisë varet nga ndihma sociale.⁵ Rreth një e pesta (20 768) e popullsisë së rritur është e papunë.⁶ Shumë banorë të qytetit dyshohet se i nxjerrin disa nga të ardhurat e tyre nga remitancat ose kontrabanda. “Gjithçka është e kontrabanduar - druri, bagëtia, ushqimi, veglat, makinat, tekstilet,” tha një aktivist lokal i shoqërisë civile.⁷ Për shkak të vështirësive ekonomike, shumë të rinj po largohen nga zona.⁸ Disa nga ata që qëndrojnë merren me veprimtari kriminale.

Novi Pazari dikur ishte një qendër e njohur për aktivitet kriminal, shumica e të cilit ishte përqendruar rreth familjes Hajroviç. Në vitet 1990 dhe fillimin e viteve 2000, Hikmet Hajroviçi u vlerësua si një nga bosët më të mëdhenj serbë të drogës, veçanërisht për heroinën e kontrabanduar nga Turqia për në Novi Pazar. Grupet kriminale kontrabandonin dërgesa droge në ndarje të modifikuara posaçërisht në kamionë, autobusë ose furgonë. Heroina që kontrabandonte Hajroviçi thuhej të ishte me një pastërti të jashtëzakonshme, ndër atyre me cilësinë më të mirë në Evropë, dhe disa prej dërgesave peshonin qindra kilogramë. Në vitin 2008, Departamenti i Shtetit i SHBA-së e quajti rajonin e Sanxhakut si “magazina e heroinës” së Evropës.⁹ Nga Novi Pazari, kriminelët kontrabandonin drogë në qytete të tjera të Serbisë, kryesisht në Beograd dhe më tej në Evropën Perëndimore, deri në Londër. Hajroviçi u arrestua përfundimisht në vitin 2011 dhe u dënua në vitin 2013 me 15 vjet burg, bazuar në një marrëveshje për pranimin e fajësisë.¹⁰

Figura 1 Rrugët e trafikut të drogës brenda dhe rreth Novi Pazarit.

Figura 2 Çmimet në rrugë për drogat në Novi Pazar.

Deri në të shtënat e fundit, ditët e lulëzimit kriminal të Novi Pazarit dukej se kishin kaluar. Kriminelët nga vitet 1990 dhe fillimi i viteve 2000 dyshohet se i kishin investuar pasuritë e tyre në biznese të ligjshme dhe e kishin braktisur krimin. Trafikimi i heroinës u mor përsipër nga grupe më të mëdha dhe më të fuqishme të përfshira në trafikimin e kokainës nga jashtë Sanxhakut. Ndërsa heroina dhe kanabisi trafikohen ende përmes Novi Pazarit (veçanërisht përmes Rozajes në Mal të Zi),¹¹ vëllimi thuhet të jetë më i ulët se në të kaluarën.

Ekzistojnë gjithashtu prova të drogave sintetike në Novi Pazar, kryesisht ekstasia e prodhuar në Evropën Perëndimore dhe markat e njohura si Super Mario dhe Ladybug.¹² Sipas të dhënave të policisë, çmimi në rrugë i marijuanës është rreth 1000 dinarë serbë (RSD) ose 8,5 euro për gram; heroina, amfetamina dhe ekstasia janë secila 1500 RSD për gram (7 euro), ndërsa një gram kokainë kushton 8000 RSD (68 euro).¹³ Sidoqoftë, ata që e njohin tregun lokal të drogës thonë se çmimet reale janë më të ulëta.¹⁴

Megjithëse roli i Novi Pazarit si qendër e trafikut të drogës është më i vogël se në të kaluarën, problemi nuk është zhdukur. Që nga viti 2015, 114 persona janë ndjekur penalisht për prodhimin, mbajtjen ose shitjen e paligjshme të lëndëve narkotike në Novi Pazar. Gjykata i dënoi ata me një total prej 281 vitesh burg. Shumica e dënimeve kanë qenë të vogla. Një përjashtim i rrallë ishte dënimi me shtatë vjet burg i një shpërndarësi për posedimin e 21 kilogramëve marijuanë të destinuara për shitje.¹⁵ Policia ka arrestuar kriminelë nga Novi Pazari në vende të tjera, të tilla si Hungaria dhe Turqia, në posedim të dhjetëra kilogramëve kanabis. Dhe grupet lokale, megjithëse më të vogla dhe më pak të fuqishme se në të kaluarën, raportohet se bashkëpunojnë me grupe kriminale nga Kosova, Beogradi, Çaçaku dhe Novi Sadi.¹⁶

Mënyra e punës së disa grupeve nga Novi Pazari duket se është vjedhja e drogës nga kriminelët e tjerë.¹⁷ Në vitin 2019, një grup nga Novi Pazari dyshohet se vodhi 6 kilogramë kokainë në Slloveni nga klani malazez i Kavaçit. Disa muaj më vonë, në dhjetor 2019, një anëtar i të njëjtit grup të Novi Pazarit¹⁸ u qëllua në Beograd gjatë dorëzimit të një sasie droge.¹⁹ Droga dhe rreth 300 000 euro në para të thata që ai kishte me vete u zhdukën.²⁰

Koha do të tregojë nëse këto incidente të fundit në Novi Pazar janë vetëm një shpërthim i përkohshëm apo nëse tregojnë për një rikthim në të kaluarën famëkeqe të qytetit.

Shënime