Mësimet e nxjerra nga legalizimi i kanabisit në Maqedoninë e Veriut.

Në mars 2016, Maqedonia e Veriut ndryshoi ligjin “Për kontrollin e lëndëve narkotike dhe substancave psikotrope”.¹ Si rezultat, u bë e ligjshme rritja e kanabisit për qëllime mjekësore dhe rafinimi, nxjerrja dhe prodhimi i farave të kanabisit dhe vajit të kanabisit. Maqedonia e Veriut iu bashkua kështu një numri në rritje vendesh (36 duke përfshirë Kroacinë që nga viti 2019 dhe Greqinë që nga viti 2018) që lejojnë kultivimin dhe eksportin e kanabisit mjekësor. A është ky një biznes me rrezik apo model i mundshëm për vendet e tjera në rajon?

Duke kopjuar metodën e veprimit të Kanadasë, Maqedonia e Veriut prezantoi një metodë veprimi të tregut të lirë për kultivimin, shpërndarjen dhe shitjen e kanabisit. Ky është një përfitim për ekonominë me vlerë rreth 100 milionë euro në vit që ka tërhequr investitorë vendas dhe të huaj.² Konkurrenca për prodhimin e kanabisit mjekësor në Maqedoninë e Veriut po rritet me shpejtësi.

Nga maji i vitit 2016 deri në maj të vitit 2018, Ministria e Shëndetësisë dhe Ministria e Bujqësisë, Pylltarisë dhe Ekonomisë së Ujërave dhanë gjithsej pesë licenca për prodhimin e kanabisit për përdorim mjekësor dhe dy licenca për nxjerrjen e ekstrakteve. Që atëherë, sipas të dhënave të qeverisë, një total prej 55 kompanish kanë marrë licenca për të rritur kanabis për qëllime mjekësore; 17 kompani të tjera janë në pritje të miratimit.³ Një numër nga këto kompani thuhet se janë të lidhura me kryeministrin dhe miq e familjarë të tij.⁴

Numri i lartë i licencave që janë lëshuar do të thotë që tani në Maqedoninë e Veriut po rritet një sasi e konsiderueshme kanabisi. Sidoqoftë, midis investitorëve ekziston shqetësimi se oferta po tejkalon kërkesën dhe se mundësia për biznes mund të mos jetë aq fitimprurëse sa ishte parashikuar fillimisht. Duhet të kihet parasysh se legjislacioni aktual nuk e lejon eksportin e kanabisit të thatë për përdorim rekreativ.

Rregullorja është e rëndësishme për të parandaluar shitjen e paligjshme të kanabisit të rritur në mënyrë të ligjshme dhe për t’u siguruar se lloji i kanabisit të rritur është për përdorim mjekësor dhe jo për përdorim rekreativ. Në letër, rregulloret janë mjaft të rrepta dhe duhet të mbikëqyren nga institucionet qeveritare, duke përfshirë Ministrinë e Bujqësisë dhe atë të Shëndetësisë,⁵ si dhe një komision të posaçëm me pesë anëtarë.⁶ Kultivuesi i kanabisit është i detyruar të mbajë një regjistër të kanabisit të kultivuar (mbjellja, prodhimi i fidanëve, transplantimi dhe numri i bimëve). Pas përfundimit të korrjes së kanabisit, komisioni i posaçëm inspekton artikujt e korrur për të përcaktuar numrin e bimëve të mbledhura dhe masës së njomë.

Por me kaq shumë prodhues dhe faktin që kanabisi mund të korret deri në katër herë në vit, ka shqetësime se sistemi aktual rregullator është i pamjaftueshëm. Për shembull, kontrolli joadekuat mund të çojë në hedhjen e kanabisit të prodhuar në mënyrë të ligjshme në tregun e zi në Maqedoninë e Veriut ose kontrabandimin në vendet e treta. Rreziku është real: në fillim të dhjetorit 2020, u vodhën dy tonë kanabis nga depoja e një kompanie të licencuar në fshatin Josifovo, komuna e Valandovës.⁷ Pretendohet se një pjesë e kanabisit përfundoi në Kosovë.⁸ Në një rast të veçantë, katër burra (dy nga Shkupi dhe një nga Shqipëria dhe Kosova) vodhën 60 kilogramë marijuanë nga depoja e një prodhuesi të licencuar kanabisi në rajonin e Krushevës.⁹

Një rast i profilit të lartë në Serbi tregon gjithashtu rrezikun e mungesës së rregulloreve dhe marrëdhëniet komode midis prodhuesve dhe zyrtarëve shtetërorë. Në nëntor 2020, më pak se 50 kilometra nga kryeqyteti serb, policia zbuloi plantacionin më të madh të marijuanës në Evropë në një fermë bio të profilit të lartë të njohur si Jovanjica që është në pronësi të biznesmenit Predrag Koluvija. Një kontroll i pronës zbuloi pothuajse katër tonë marijuanë të papërpunuar, duke përfshirë 650 kilogramë produkt të gatshëm për shitje.¹⁰ Një kompleks nëntokësor me dhjetëra bodrume ishte shndërruar në laboratorë të kanabisit të llojit “skunk”. Marijuana rritej gjithashtu në nëntë hangarë mbi tokë dhe paketohej dhe ruhej nëpër depo dhe zyra. Thuhet se kudo në pronë ishin instaluar bllokues të telefonave celularë. Askush nuk mund t’i afrohej pronës pa kaluar një kontroll të rreptë. Rrotull gjithë pronës ishin vendosur forca sigurie të armatosura, duke përfshirë ish-anëtarë të njësisë speciale anti-terror. Ata ishin të pajisur me pistoleta, kamera termike për mbikëqyrje natën dhe pushkë anti-dron.¹¹

Çështja ka bërë shumë bujë në Serbi për shkak të lidhjeve të pretenduara midis pronarit të fermës Jovanjica dhe Partisë Progresive në pushtet në vend, duke nxitur akuza në lidhje me bashkëpunimin e shtetit me krimin e organizuar.¹² Madje është kërcënuar edhe një gazetar që mbulon çështjen.¹³ Gjyqi kundër Koluvijas dhe bashkëpunëtorëve të tij vazhdon. Vlen të përmendet se Koluvija ka qenë i angazhuar në rritjen e kanabisit për qëllime mjekësore në Maqedoninë e Veriut.¹⁴

Kompleksi i prodhimit të marijuanës Jovanjica.

Foto: Jelena Zoric/N1 TV.

Ndërsa kërkesa për produkte të kanabisit mjekësor është e kufizuar, ekziston një treg i konsiderueshëm për kanabisin e thatë në rajon. Marijuana është droga më e konsumuar në Ballkanin Perëndimor. Për më tepër, Maqedonia e Veriut është një qendër e rëndësishme tranziti për trafikimin e kanabisit të prodhuar në Shqipëri. Droga trafikohet përtej kufirit më këmbë, duke përdorur kuaj ose gomarë dhe kamionë apo edhe varka përtej Liqenit të Ohrit.¹⁵ Disa prej tyre kalojnë në veri përmes Kosovës ose Serbisë në Evropën Qendrore dhe Perëndimore, ndërsa disa kalojnë përmes Bullgarisë dhe Greqisë. Kanabisi kontrabandohet gjithashtu nga Shqipëria përmes Maqedonisë së Veriut në Turqi. Atje, ajo shpesh shkëmbehet për heroinë, e cila kthehet përmes Maqedonisë së Veriut, me destinacion përfundimtar Shqipërinë.¹⁶ Do të ishte mjaft e lehtë të futej kanabisi i prodhuar në Maqedoninë e Veriut brenda këtyre flukseve të paligjshme të përcaktuara mirë.

Duke pasur parasysh këto rreziqe, nga një perspektivë biznesi dhe sigurie do të tregonte maturi nëse qeveria e Maqedonisë së Veriut do të ndalonte dhënien e licencave për kultivimin e kanabisit. Përndryshe, tregu do të ngopet, gjë që nuk është tërheqëse për investitorët, dhe do të jetë i vështirë për t’u rregulluar.

Është e mundur që disa investitorë po lobojnë për një amendament të mundshëm në ligj që do të mundësonte përdorimin dhe eksportimin e kanabisit të thatë. Kjo mund ta hapë Maqedoninë e Veriut ndaj turizmit të drogës, në një kohë kur Amsterdami po mendon të shkojë në drejtim të kundërt duke ndaluar hyrjen e të huajve në kafenet ku konsumohet kanabisi. Ndërsa legalizimi i kanabisit do të gjeneronte të ardhura nga taksat aq të nevojshme, ai mund të përshpejtojë gjithashtu rreziqet e shëndetit publik dhe efektet anësore të lidhura me krimin nga një rritje e trafikut të kanabisit në Maqedoninë e Veriut. Për shembull, përvoja nga Shtetet e Bashkuara tregon se prodhimi i marijuanës në tregun e zi është në rritje, kryesisht në shtetet që e kanë legalizuar marijuanën.¹⁷

Vlen të përmendet se në maj të vitit 2020, kryeministri shqiptar Edi Rama njoftoi se qeveria e tij po punonte për një projektligj për legalizimin e kultivimit të kanabisit për qëllime mjekësore, i cili së shpejti do t’i prezantohej publikut.¹⁸ Njoftimi prodhoi skepticizëm te disa pasi Shqipëria ka qenë prej kohësh e njohur për kultivimin e paligjshëm të kanabisit. Edhe opozita dhe kritikë të tjerë kanë shprehur skepticizëm në lidhje me nismën, duke argumentuar se për një vend me një histori të gjatë të kultivimit të paligjshëm, legalizimi i kanabisit mjekësor do të inkurajonte më tej prodhimin e paligjshëm dhe do të komplikonte përpjekjet e vendit për të kontrolluar problemin. Që nga njoftimi i kryeministrit, nuk ka pasur shumë informacione vijuese, dhe besohet se çështja nuk do të rishikohet përpara zgjedhjeve të përgjithshme të prillit 2021.

Me pak fjalë, qëndrimet dhe ligjet në lidhje me kanabisin po ndryshojnë. Në dhjetor 2020, Komisioni i OKB-së për Lëndët Narkotike e hoqi kanabisin nga Lista IV e Konventës Unike të vitit 1961 mbi Lëndët Narkotike. Ky vendim ka hapur dyert për njohjen e potencialit mjekësor dhe terapeutik të kësaj droge. Por sfidat mbeten për të siguruar një kuadër efektiv rregullator për prodhimin, përdorimin dhe shitjen e kanabisit. Vendet në Ballkanin Perëndimor ku ka një sasi të konsiderueshme të kultivimit të kanabisit, si Shqipëria dhe Serbia, pa dyshim që po i ndjekin nga afër zhvillimet në Maqedoninë e Veriut. Çdo plan për të legalizuar kanabisin mund të ketë një ndikim të rëndësishëm në politikë, shëndetësi, turizëm, ekonomi dhe tregjet e drogës në rajon.

Shënime