„Ослободување“ на државата: Интервју со македонската невладина организација Евротинк.

Во најновата серија од нашите редовни серии, која ја профилира работата на граѓанските организации од Западен Балкан што работат на зајакнување на отпорноста кон организираниот криминал, разговараме со Димитар Николовски и Александар Стојановски од Евротинк – Центар за Европски Стратегии во Скопје, Северна Македонија.

Димитар Николовски и Александар Стојановски од Евротинк – Центар за Европски Стратегии, Скопје.

Кои се заднината и мандатот на Евротинк?
Евротинк е основан во 2002 година како Македонски центар за европско образование. Почетниот фокус беше да се едуцираат луѓето од јавната администрација, граѓанското општество и медиумите околу теми поврзани со пристапувањето во Европската Унија. Во 2007 година, името беше сменето во Евротинк – Центар за Европски Стратегии. Ова беше одраз на промената на фокусот од обука кон граѓанска организација што е повеќе тинк-тенк ориентирана и посветена на генерирање и споделување политички истражувања и активности засновани на докази.

Кога и зошто работата на Евротинк се насочи од фокусирање на ЕУ кон поголемо внимание кон организираниот криминал и корупцијата?
ЕУ и понатаму е главниот фокус на нашата работа, но во 2016 година го проширивме нашиот делокруг за да одговориме на некои од главните прашања со кои се соочува нашата земја – како што е насилниот екстремизам, миграцијата, корупцијата, организираниот криминал и прашањата за животната средина. Со драматичните настани околу падот на владата на Никола Груевски, сметавме дека е потребен поголем фокус на прашањата што се однесуваат на поглавјето 24 од правото на ЕУ за правда, слобода и безбедност. Доста невладини организации се фокусираа на корупцијата, но речиси ниту една на прашањата околу организираниот криминал поврзани со процесите во поглавјето 24.

Како би го оцениле напредокот на Северна Македонија, особено во однос на поглавјето 24?
Сегашната влада секако работи подобро од претходната: вреди да се потсетиме дека Европската комисија еднаш ја опиша Северна Македонија како „заробена држава“ под режимот на Груевски. Навистина, напредокот беше доволно добар за да се повика на отворање на пристапните преговори со ЕУ, пред тоа да го блокира Бугарија. Но, има простор за подобрување, на пример во однос на намалување на политизацијата на полицијата (вклучително и преку процес на проверка), подобрување на финансиските истраги и заплена и враќање на имотот, подобрување на граничното управување и воспоставување поефективни процедури за барање азил.

Како можат граѓанските организации како Евротинк да помогнат во спроведувањето на поглавјето 24?
Можеме да играме улога на чувар, да ја следиме имплементацијата. Создадовме мрежа на заинтересирани невладини организации во Северна Македонија наречена Мрежа 24 која го прави токму тоа. Но, граѓанското општество може да помогне и на други начини – а ние тоа го правиме – преку правење анализи и препораки, истражување на јавното мислење за релевантни теми, обезбедување информации за потребите, интересите и ставовите на граѓаните, подигнување на свеста и давање професионална поддршка. Исто така, објавивме конкретни упатства за вклучување на граѓанските организации во поглавје 24.¹

Објавувате редовен Еврометар што ги мери мислењата на јавноста поврзани со ЕУ. Како го оценувате моменталното јавно мислење во Северна Македонија за пристапувањето во ЕУ, имајќи го предвид слабиот сигнал од неодамнешниот самит ЕУ–Западен Балкан во Брдо и континуираното блокирање на амбициите на Северна Македонија за влез во ЕУ од страна на Бугарија?
Еврометарот го објавуваме од 2014 година. А бидејќи секој пат ги поставуваме истите прашања, интересно е да се следи како еволуираат мислењата.² Од 2014 година, поддршката за ЕУ кај населението е висока (околу 70 %), но во последно време забележуваме дека таа паѓа. Луѓето почнуваат да губат надеж и бараат алтернативи за пристапување во ЕУ. За среќа, авторитарните опции сè уште не се толку популарни.

Во минатото, Северна Македонија беше опишана како „заробена држава“. Како би го оцениле демократскиот надзор над безбедносните и разузнавачките служби?
Скандалот со прислушувањето кој изби во 2015 година навистина ја потресе оваа држава. Се чини дека приватните разговори на над 20 000 луѓе биле незаконски прислушувани под раководство на високи владини министри и разузнавачката агенција. Ова покажа карактеристики на некои од најнедемократските режими. Предизвикот сега е да се „ослободи“ државата. Направени се важни реформи за зајакнување на парламентарниот и цивилниот надзор над безбедносниот сектор, за разузнавачкиот апарат да стане поодговорен и потранспарентен. Но, сè уште е потребен напредок, особено во однос на судството и обвинителството, кои и понатаму се најслабите алки во борбата против организираниот криминал и корупцијата во оваа земја. Ова е прашање што треба да биде во фокусот на ЕУ и на сите оние кои се обидуваат да ги залечат лузните предизвикани од организираниот криминал и корупцијата во Северна Македонија.

Евротинк се фокусираше на еколошкиот криминал во Северна Македонија. Оваа тема добива релативно мало внимание во регионот. Зошто одлучивте да се фокусирате на дивата сеча и што откривте во вашето истражување?
Во изминатите неколку години, прашањата за животната средина се поместуваа нагоре на политичката агенда во многу земји, но не и во Северна Македонија. Ова е можеби поради сите други прашања што се случуваа со политичките скандали, билатералните односи и пристапувањето во ЕУ. Сакавме да се фокусираме на влијанието на еколошките прашања бидејќи сметавме дека оваа област е запоставена. Колку повеќе ја разгледувавме ситуацијата, толку повеќе сфаќавме дека лошите политики и управувањето со природните ресурси резултираа со загадување на воздухот и здравствени проблеми.

Постојат голем број фактори кои придонесуваат за еколошките проблеми во оваа земја, на пример фактори поврзани со управувањето со отпадот, енергетската политика, урбаното планирање и управувањето со сообраќајот. Резултатот е дека Скопје има некои од највисоките нивоа на загаденост во Европа, дури и без многу тешка индустрија. Едно нешто што откривме е дека многу повеќе луѓе ги греат своите домови на дрва отколку што е официјално пријавено. А некои видови дрвја што се сечат во Северна Македонија се продаваат како егзотична тврда дрвена граѓа. И двата вида дрва нелегално се сечат во македонските шуми. Нашето истражување покажа дека половина од целото огревно дрво потребно за затоплување на домовите во Северна Македонија е нелегално набавено. Според нашите проценки, се работи за нелегален пазар вреден 60 милиони евра годишно. Доколку продолжи овој тренд, за само 10 до 15 години ќе има сериозни последици за нашата земја.

Дали владата направи дополнителни чекори откако беше објавен вашиот извештај?
Можеби тоа беше случајност, но набргу откако излезе нашиот извештај, шумската полиција доби нови униформи, подобра опрема и зголемување на платите.³ Дополнително, беше формирано меѓуресорско тело за справување со нелегалната сеча. Како и да е, разорните шумски пожари што ја опустошија Северна Македонија летово сугерираат дека можеби има луѓе кои намерно палат пожари за да добијат дозволи за расчистување на изгорените дрвја. Ваквите случаи и продолжувањето на дивата сеча покажуваат дека треба да се направи повеќе за да се спречи и сузбие уништувањето на нашите шуми.

Дали воочивте други видови еколошки криминал?
Има индикации дека постои нелегално увезување отпад во Северна Македонија.⁴ Ова е голема индустрија. Постои проблем со недостаток на регулација на депониите, како и ризик од експлоатација на минерали. А и има знаци дека трансформацијата во зелена економија ја искористуваат моќните лобистички групи со потенцијални врски со политичките, деловните и криминалните елити.

Како соработувате со владата за да издејствувате промени?
Можеби изгледа смешно, но секогаш кога е можно, се трудиме да имаме меморандум за разбирање со нашите колеги од владата. Ова може да ги отвори вратите кога имаме проблеми на локално ниво. Исто така, се трудиме да бидеме упорни – да ги задржиме нашите прашања на дневен ред, дури и ако не се меѓу актуелните политички приоритети. Говорејќи општо, се трудиме да имаме добри лични контакти со нашите колеги и да изградиме доверба. Некогаш работата со владата е како танц, потребни ви се различни потези за различни прилики, а тоа зависи и од партнерот. Се обидуваме да заземеме конструктивен пристап; на крајот на краиштата, за прашањата што ги покриваме, владата и граѓанското општество треба да се на иста страна. СЛИКА 1 Резултати за криминалитет и отпорност на балканските земји во Глобалниот индекс на организиран криминал за 2021 година.

Забелешки