Сенка на планината: организиран криминал околу зимското одморалиште Јахорина.

Јахорина, на 28 километри од Сараево, е позната како планина каде што се одржале Зимските олимписки игри во 1984 година. Ова е популарен ски-центар; туристите масовно ги посетуваа нејзините падини дури и за време на пандемијата на КОВИД-19 во зимата 2020-2021 година. Но, околината на Јахорина, исто така, се чини дека привлекува криминалци, последен пат на 12 февруари 2021 година, кога тројца членови на кланот Шкаљари биле уапсени во градот под сомнение дека планирале убиство на шефот на ривалскиот клан Кавач. Што го прави регионот магнет за организиран криминал и корупција?

На прв поглед, не делува дека Јахорина треба да биде ранлива на организиран криминал. Современото одморалиште има добар углед, добро одржувани објекти и горда историја како олимписки центар. Но, самиот факт дека одморалиштето се смета за ретка светла точка во економски сиромашен регион, изгледа дека го направи привлечно за корумпирани функционери, како и за туристи.

Слика 1 Регионот Јахорина во Босна и Херцеговина.

Истражувачки новинари известуваат за неправилности во набавките, приватизацијата, градењето и реновирањето профитабилни инфраструктурни проекти во регионот.¹ Голема количина јавни пари - најмалку 55 милиони евра во изминатите пет години - исто така се влеале во областа, не секогаш на транспарентен начин.² Забележано е дека локалните функционери од околните општини Пале и Источно Ново Сараево, како и службеници од владата на Република Српска, учествувале во откуп на земјиште и објекти, изградба на инфраструктурни објекти (како што се ски-лифтови) и набавка на опрема за хотели.³ Регионот е исто така магнет за странски инвестиции; некои од најголемите градежни проекти се наводно привлечни за перење пари.⁴ Можеби не е ни чудо што општините Пале и Источно Ново Сараево се расправаат околу тоа кој ги контролира даночните приходи од планината Јахорина.⁵

Инвестициите и подобрувањата во областа Јахорина се добредојдени затоа што регионот бил уништен од војната во 90-тите години на минатиот век, како на пример за време на опсадата на Сараево. Во периодот по конфликтот, областа околу Јахорина, вклучувајќи ги Пале, Источно Ново Сараево и Соколац страдала од низок социоекономски развој, лоша инфраструктура и слабо управување. Овие фактори, во комбинација со релативно тежок терен, го направиле регионот ранлив на организиран криминал, како домашен така и како место за криминалци (вклучително и воени злосторници) да ги кријат или планираат своите операции во регионот.

Се чини дека ова имало некои непријатни несакани ефекти. Помеѓу 1998 и 2008 година имало 14 убиства во регионот на Јахорина, од кои за повеќето се сомневало дека се резултат на спорови меѓу криминалците, но мал број од убиствата се решени. Не само што голем број високи функционери за спроведување на законот биле убиени во регионот во таа деценија, туку имало и неколку професионални убиства на цивили.⁶

Неодамнешните апсења покажуваат дека регионот Јахорина останува магнет за криминалци. Во јули 2020 година, човек по име Никола Ивановиќ од Црна Гора бил уапсен во Пале под сомнение дека извршил убиство во Херцег Нови.⁷ Во август 2020 година, полицијата во Источно Сараево уапсила човек за кој се верува дека е член на кланот Шкаљари, заедно со уште пет други граѓани од Србија, Црна Гора и Босна и Херцеговина.⁸ Во март 2021 година, Слободан Милутиновиќ (познат како „Слоба Снајпер“) од Нови Сад, Србија, бил уапсен во Јахорина.⁹ И, како што е спомнато, на 12 февруари 2021 година тројца членови на кланот Шкаљари биле уапсени за планирање атентат врз водечка фигура на конкурентниот клан Кавач, Радоје Звицер (кој преживеал обид за атентат во Киев во мај 2020 година). Звицер наводно бил на одмор со семејството во ски-центарот.

Постојат други индикации за криминални активности во регионот. Во неколку наврати, полицијата запленила оружје и дрога во рации во Пале и Источно Сараево.¹⁰ И во 2018 година, едно лице било уапсено за помош во кражба на оружје од касарните на Вооружените сили на Босна и Херцеговина во Пале. Според обвинението, човекот, кој работел во касарната, земал 27 оптички нишани за пушки и два супресори и ги продал на членови на криминални групи во близина на Соколац.¹¹

Од 2004 година, неколку организирани криминални групи се развија во областа, особено околу Источно Сараево. Тие биле вклучени во кражби на автомобили, трговија со дрога и изнуда. Како што растело нивното богатство, моќ и углед, тие успеале да ги исперат своите пари во локалната економија и да ја искористат својата моќ да влијаат врз локалните политичари, припадниците на полицијата и медиумите. Голем број добро координирани операции за спроведување на законот, со кодно име Јахорина, Карго и Лутка, резултирале во разбивање на неколку организирани криминални групи во 2013 година.¹²

Екосистемот на криминалот и корупцијата околу Јахорина ги покажува последиците од поновата историја на Босна и Херцеговина, како и искушението на корупцијата. Но, тоа исто така ја илустрира еволуцијата на криминалот во земјата; од региони на постконфликтна нестабилност до екосистем на организирана корупција каде што политичките, деловните и криминалните актери се меѓусебно поврзани. За разлика од 1990-тите години, регионот Јахорина сега изгледа дека е место каде што криминалци од висок профил сакаат да се дружат наместо да се кријат - и каде што корумпираните функционери сакаат да инвестираат, наместо да занемаруваат. Повеќе би се очекувало дека во иднина овој регион би можел да привлече помалку озлогласена клиентела и повторно да го освои позитивното внимание и угледот што го уживаше регионот Јахорина во 1984 година за време на Зимските олимписки игри.

Забелешки