Senka planine: organizovani kriminal oko zimskog centra na Jahorini.

Jahorina se nalazi 28 kilometara od Sarajeva i poznata je kao planina gde su održane Zimske olimpijske igre 1984. godine. To je popularno skijalište; turisti su hrlili na njegove padine čak tokom pandemije Kovida 19 u zimu 2020–2021. godine. Ali čini se da i područje oko Jahorine privlači kriminalce. Najnoviji slučaj se desio 12. februara 2021. godine, kada su u gradu uhapšena tri člana škaljarskog klana zbog sumnje da su planirali ubistvo šefa suparničkog kavačkog klana. Šta ovo područje čini tako privlačnim za organizovani kriminal i korupciju?

Na prvi pogled ne izgleda da bi Jahorina trebalo da bude ranjiva u pogledu organizovanog kriminala. Ovo savremeno odmaralište ima dobru reputaciju, dobro održavane sadržaje i ponosnu istoriju kao olimpijski centar. Ali sama činjenica da se ovo odmaralište smatra retkim draguljem u ekonomski depresivnom regionu čini ga privlačnim za korumpirane zvaničnike, kao i za turiste.

Slika 1 Područje Jahorine u Bosni i Hercegovini.

Istraživački novinari izveštavali su o nepravilnostima u procesima nabavki, privatizacije, izgradnje i obnove unosnih infrastrukturnih projekata u regionu.¹ Veliki deo javnog novca - najmanje 55 miliona evra u poslednjih pet godina - takođe se slivao u to područje, ne uvek na transparentan način.² Javljano je da su lokalni zvaničnici iz okolnih opština Pale i Istočno Novo Sarajevo, kao i zvaničnici iz vlade Republike Srpske, učestvovali u kupovini zemljišta i objekata, izgradnji infrastrukturnih objekata (poput žičara) ) i u nabavci opreme za hotele.³ Ovo područje je magnet i za strana ulaganja; neki od glavnih građevinskih projekata navodno su atraktivni za pranje novca.⁴ Možda nije ni čudo što se opštine Pale i Istočno Novo Sarajevo prepiru oko toga ko kontroliše unosne poreske prihode sa Jahorine.⁵

Ulaganja i poboljšanja na području Jahorine su dobrodošla, jer je područje razoreno u ratu devedesetih, na primer tokom opsade Sarajeva. U postkonfliktnom okruženju, područje oko Jahorine, uključujući Pale, Istočno Novo Sarajevo i Sokolac, patilo je od slabog socijalno-ekonomskog razvoja, loše infrastrukture i slabe uprave. To je, u kombinaciji sa relativno nezgodnim terenom, učinilo ovo područje ranjivim na organizovani kriminal na lokalnom nivou, a i načinilo od njega mesto za kriminalce (uključujući ratne zločince), koji na tom području mogu da se kriju ili da planiraju svoje operacije.

Čini se da je ovo dovelo do izrazito negativnih posledica. Između 1998. i 2008. godine, na području Jahorine dogodilo se 14 ubistava, za koja se sumnjalo da su rezultat sukoba među kriminalcima, ali je samo mali broj njih rešen. Ne samo da je u toj deceniji u regionu ubijen veći broj visokih službenika organa reda, već je i nekoliko civila stradalo od ruke profesionalnih ubica.⁶

Nedavna hapšenja pokazuju da područje Jahorine ostaje magnet za kriminalce. U julu 2020. godine, čovek iz Crne Gore po imenu Nikola Ivović uhapšen je na Palama pod sumnjom da je počinio ubistvo u Herceg Novom.⁷ U avgustu 2020. godine policija u Istočnom Sarajevu uhapsila je čoveka za koga se veruje da je član škaljarskog klana, zajedno sa još pet državljana Srbije, Crne Gore i Bosne i Hercegovine.⁸ U martu 2021. godine na Jahorini je uhapšen Slobodan Milutinović (poznat kao „Sloba snajper”) iz Novog Sada u Srbiji.⁹ I, kao što je pomenuto, 12. februara 2021. godine, tri člana škaljarskog klana uhapšena su zbog planiranja atentata na vodeću ličnost suparničkog kavačkog klana, Radoja Zvicera (koji je preživeo pokušaj atentata u Kijevu u maju 2020. godine). Zvicer je u skijalištu navodno bio na odmoru sa porodicom.

Postoje i druge naznake kriminalnih aktivnosti na tom području. Policija je u nekoliko navrata plenila oružje i drogu tokom racija na Palama i u Istočnom Sarajevu.¹⁰A 2018. godine uhapšen je muškarac zbog omogućavanja krađe oružja iz kasarne Oružanih snaga Bosne i Hercegovine na Palama. Prema optužnici, muškarac, koji je radio u kasarni, uzeo je 27 optičkih nišana za puške i dva prigušivača i prodao ih pripadnicima kriminalnih grupa u blizini Sokoca.¹¹

Od 2004. godine na tom području se razvilo nekoliko organizovanih kriminalnih grupa, posebno oko Istočnog Sarajeva. Bili su umešani u krađu automobila, trgovinu drogom i iznude. Kako su njihovo bogatstvo, moć i ugled rasli, oni su prali svoj novac kroz lokalnu privredu i koristili su svoju moć da utiču na lokalne političare, članove policije i medije. Niz dobro koordinisanih operacija sprovođenja zakona, kodnih naziva Jahorina, Kargo i Lutka, rezultirao je razbijanjem nekoliko organizovanih kriminalnih grupa tokom 2013. godine.¹²

Ekosistem kriminala i korupcije oko Jahorine pokazuje nasleđe novije istorije Bosne i Hercegovine, kao i iskušenja korupcije. Ali takođe ilustruje evoluciju kriminala u zemlji; od područja postkonfliktne nestabilnosti do ekosistema organizovane korupcije gde rame uz rame stoje politički, poslovni i kriminalni akteri. Za razliku od devedesetih, čini se da je područje Jahorine sada mesto na kome kriminalci visokog profila više vole da se druže, a ne da se kriju - i u koje korumpirani zvaničnici žele da ulažu, umesto da ga zanemaruju. Ostaje nam da se nadamo da će u budućnosti ovaj region privlačiti manje ozloglašenu klijentelu i povratiti pozitivnu pažnju i ugled koje je područje Jahorine uživalo 1984. godine tokom Zimskih olimpijskih igara.

Napomene