Renesansa zločina u Novom Pazaru?

Sredinom decembra 2020. godine na ulicama Novog Pazara su odjeknuli pucnji. U sred bela dana, blizu policijske stanice, vlasnik noćnog kluba sa obimnim policijskim dosijeom i njegov sin pucali su na čoveka iz automobila u pokretu, povredivši pri tom slučajnog prolaznika.¹ Dva dana kasnije, u sred dana, u kafiću u centru grada ispaljeno je nekoliko metaka na čoveka koji je nedugo pre toga navodno bio u društvu dva policajca.² Oštro reagujući na te pucnjave, srpski ministar unutrašnjih poslova poslao je jedinice Žandarmerije da patroliraju gradom i da vrše racije.³ U gradu vlada opipljiv osećaj straha i ljudi nose noževe i drugo oružje da bi se zaštitili. Nakon niza godina relativne stabilnosti, Novi Pazar je ponovo u vestima kao žarište organizovanog kriminala.

Novi Pazar se nalazi u jugozapadnoj Srbiji (u oblasti Sandžak), u blizini Crne Gore, Kosova i Bosne i Hercegovine. Zbog svog geografskog položaja, ovaj grad sa oko 120.000 stanovnika i bošnjačkom većinom važio je za središte trgovine i šverca.⁴ Kao i druga žarišta kriminala na Zapadnom Balkanu, koje je identifikovala Globalna inicijativa protiv transnacionalnog organizovanog kriminala (GI-TOC), Novi Pazar je nerazvijen: prosečna mesečna plata je manje od nacionalnog proseka – dok 12% populacije živi od socijalne pomoći.⁵ Približno petina punoletnog stanovništva (20.768) je nezaposlena.⁶ Mnogi žitelji Novog Pazara navodno se delimično izdržavaju od doznaka iz inostranstva ili od šverca. „Sve se švercuje – drvo, stoka, hrana, alati, mašine, tekstil,“ rekao nam je lokalni aktivista iz civilnog sektora.⁷ Usled ekonomskih poteškoća, mladi masovno napuštaju ovo područje.⁸ Neki od onih koji ostaju se upuštaju u kriminalne aktivnosti.

Novi Pazar je nekada bio zloglasni centar kriminalnih aktivnosti, od kojih je veći deo bio koncentrisan oko porodice Hajrović. Devedesetih i početkom 2000-ih Hikmet Hajrović je slovio za jednog od najvećih narko- bosova u Srbiji, posebno kad je u pitanju heroin švercovan iz Turske u Novi Pazar. Kriminalne grupe su švercovale pošiljke droge u posebno prepravljanim pregradama u kamionima, autobusima ili kombijima. Govorilo se da je heroin koji je Hajrović švercovao izuzetne čistoće - jedan od najkvalitetnijih u Evropi - a neke pošiljke težile su stotine kilograma. Američki Stejt department je 2008. dodelio je Sandžaku nadimak „evropsko skladište heroina“.⁹ Iz Novog Pazara, kriminalci su švercovali drogu u druge gradove u Srbiji, uglavnom u Beograd, i dalje u zapadnu Evropu, čak do Londona. Hajrović je konačno uhapšen 2011. godine i 2013. je osuđen na 15 godina zatvora, na osnovu sporazuma o priznanju krivice.¹⁰

Slika 1 Rute šverca droge ka Novom Pazaru i oko njega.

Slika 2 Ulične cene narkotika u novom pazaru.

Pre nedavnih pucnjava, činilo se da je kriminalni procvat Novog Pazara prošao. Kriminalci iz devedesetih i ranih 2000-ih su navodno uložili svoju imovinu u legalna preduzeća i odustali su od kriminala. Trgovinu heroinom preuzele su veće i moćnije grupe uključene u trgovinu kokainom izvan Sandžaka. Dok se heroinom i kanabisom i dalje trguje preko Novog Pazara (posebno preko Rožaja u Crnoj Gori),¹¹ obim prometa je navodno manji nego u prošlosti.

Postoje i neki dokazi o sintetičkim drogama u Novom Pazaru, pre svega o ekstaziju proizvedenom u zapadnoj Evropi i o brendovima poznatim kao Super Mario i Bubamara.¹² Prema policijskim podacima, ulična cena marihuane je oko 1000 srpskih dinara (RSD) ili 8,5 EUR po gramu; heroin, amfetamin i ekstazi koštaju po 1500 dinara po gramu (12,5 EUR), dok gram kokaina košta 8000 dinara (68 EUR).¹³ Upućeni u lokalno tržište narkotika kažu, međutim, da su stvarne cene niže.¹⁴

Dok je uloga Novog Pazara kao centra za šverc narkotika značajno manja nego ranije, problem nije nestao. Od 2015. godine, 114 osoba je procesuirano zbog ilegalne proizvodnje, posedovanja ili prodaje narkotika u Novom Pazaru. Osuđene su na ukupno 281 godinu zatvora. Većina presuda su bile minimalne. Retki izuzetak bio je diler osuđen na sedam godina zatvora zbog posedovanja 21 kilograma marihuane namenjene prodaji.¹⁵ Policija je hapsila kriminalce iz Novog Pazara i u drugim državama, kao što su Mađarska i Turska, zbog posedovanja desetina kilograma kanabisa. Navodi se da i lokalne kriminalne grupe, iako su manje i manje moćne nego ranije, sarađuju sa kriminalnim grupama sa Kosova, iz Beograda, Čačka i Novog Sada.¹⁶

Čini se da je poslovni model pojedinih kriminalnih grupa iz Novog Pazara krađa narkotika od drugih kriminalaca.¹⁷ Tokom 2019. godine, kriminalna grupa iz Novog Pazara navodno je u Sloveniji ukrala 6 kilograma kokaina od crnogorskog kavačkog klana. Nekoliko meseci kasnije, u decembru 2019. godine, pripadnik iste novopazarske grupe¹⁸ ubijen je u Beogradu prilikom primopredaje droge.¹⁹ Droga i oko 300.000 EUR gotovine, koje je imao kod sebe, nestali su.²⁰

Vreme će pokazati da li su ovi nedavni incidenti u Novom Pazaru samo privremeno rasplamsavanje ili predskazuju povratak zloglasne prošlosti grada.

Napomene