Forcimi i qëndrueshmërisë dhe pajtimit në Mostar

Almira Musiq e Klubit MASA, koordinatore e projektit dhe Almir Denjo, president, diskutojnë rolin e organizatës në promovimin e qëndrueshmërisë dhe pajtimit në komunitet, veçanërisht midis të rinjve dhe njerëzve të margjinalizuar në shoqëri.

Foto: Kontribut

Pse u themelua Klubi MASA? Cili është misioni juaj dhe çfarë bëni ju?
Klubi MASA (Veprimi i Ndërsjellë për Forcimin e Alternativës) ka egzistuar prej kohësh si një grup jozyrtar, por ne zyrtarisht e themeluam atë në Mostar në vitin 2016 për të siguruar mbështetje dhe rekreacion për të rinjtë dhe personat me aftësi të kufizuara. Të rinjtë u demotivuan; atyre u mungonin mundësitë dhe ishin të ekspozuar ndaj ekstremizmit, klubeve të dhunshme të tifozëve të futbollit, përdorimit të drogës dhe kriminalitetit. Ne pamë nevojën për një organizatë që mund t’u siguronte alternativa të vlefshme të rinjve në nevojë në këtë rajon.

Gjatë katër viteve të fundit, ne jemi përqendruar në promovimin e bashkëpunimit ndëretnik midis serbëve, boshnjakëve dhe kroatëve në qytete si Nevesinje dhe Bileqa në Republika Srpska. Ne kemi organizuar iniciativa të përbashkëta për t’i bërë njerëzit të takohen dhe të punojnë së bashku për të krijuar një mjedis më të sigurt dhe për të përshtatur shoqërinë me nevojat e të rinjve dhe personave me aftësi të kufizuara.

Cilat janë sfidat kryesore me të cilat përballeni gjatë punës me të rinjtë në rajonin e Mostarit?
Si një organizatë e shoqërisë civile (OSHC) që merret me vulnerabilitetin në një vend që ka një shkallë të lartë papunësie te të rinjtë, ka shumë për të bërë. Fatkeqësisht, puna për një OSHC në një rajon kaq sfidues është një lëvizje e rrezikshme në karrierë për shkak të mungesës së të ardhurave të parashikueshme dhe të qëndrueshme dhe problemeve me sigurimet shoqërore. Në Bosnjë e Hercegovinë ka shumë OSHC, por jo mjaft iniciativa që angazhohen drejtpërdrejt me të rinjtë për t’i fuqizuar ata që të refuzojnë krimin e organizuar, drogën dhe dhunën në jetën e tyre dhe në shoqëri.

Të rinjtë vlerësohen (jo më pak nga vetvetja) si aktorë pasivë apo edhe viktima, sesa si agjentë potencialë të ndryshimit që mund të forcojnë qëndrueshmërinë në rrjetet dhe komunitetet e tyre. Ne duhet t’i edukojmë dhe inkurajojmë të rinjtë të përfshihen në aktivizëm, t’i përfshijmë ata në aktivitetet tona dhe t’i mbështesim ata dhe idetë e tyre në mënyrë që të arrijnë te të rinjtë e tjerë. Meqenëse sistemi ynë arsimor është i dobët dhe i ndarë, arsimi informal duhet të shtohet dhe të plotësojë hendekun.

Figura 4 Mostari është vendosur përgjatë rrugëve kryesore të trafikimit.

Ju keni zhvilluar një projekt për të promovuar dialogun ndërkulturor dhe përfshirjen përmes sporteve që përfshijnë veteranë të luftës me etni të ndryshme si dhe ish-të burgosur. Si ishit në gjendje t’i bashkonit këta njerëz dhe cili ishte rezultati?
Më shumë se njëzet vite pas luftës, Mostari është ende një qytet i ndarë, me një pjesë kroate në perëndim dhe një pjesë boshnjake në lindje. Ekzistojnë dy parti politike që përfaqësojnë dy grupet kryesore etnike, dy spitale, dy brigada zjarrfikëse, dy ndërmarrje të shërbimeve utilitare dhe elektrike dhe dy zyra postare. Ekzistojnë edhe aktivitete etnike të ndara arsimore, kulturore dhe sportive.

Ne kemi nevojë për projekte që promovojnë mirëkuptimin dhe bashkëpunimin ndëretnik sepse brezi i ri po rritet me narrativat dhe ndarjet e vjetra të së kaluarës. Ata janë duke u ushqyer me historitë e prindërve të tyre në lidhje me luftën dhe historinë, të cilat ushqejnë tensione kundër njëri-tjetrit. Për ta kapërcyer këtë, ne organizojmë seminare që bashkojnë veteranë, të rinj dhe ish-të burgosur për të diskutuar se çfarë ndodhi këtu në vitet 1990 dhe rreth asaj që duhet të ndryshojë në shoqërinë tonë për ta bërë atë më të mirë për të gjithë.

Në vend që njerëzit të flasin për përvojat e tyre, ne i bëjmë pjesëmarrësit të luajnë me role, që t’i lëmë ata të shohin se si është të jesh në vendin e dikujt tjetri. Kjo ndihmon për të prishur stereotipat dhe paragjykimet dhe për të ndërtuar empatinë. Në një komunitet të vogël si Mostari, paragjykimet dhe stereotipat janë tepër të pranishme: edhe nëse doni të ndryshoni, njerëzit gjithmonë do t’ju kujtojnë gabimet tuaja ose do t’ju gjykojnë në një mënyrë të caktuar. Ne besojmë se të gjithë meritojnë një shans të dytë, qoftë ish-të burgosurit që përpiqen të ndryshojnë stilin e tyre të jetesës, njerëzit me një të kaluar të përdorimit të drogës apo ata që janë të margjinalizuar nga shoqëria.

Si do t’i përshkruanit tendencat e krimit të organizuar në Mostar dhe Kantonin Hercegovinë-Neretva?
Trashëgimia e luftës dhe trazirat politike midis partive me bazë etnike në Mostar, që ka parandaluar zhvillimin e zgjedhjeve lokale për 12 vitet e fundit, ka krijuar një mjedis pjellor për krimin e organizuar. Ka disa grupe kriminale aktive në trafikun e drogës në qytet dhe përreth tij, disa prej të cilave janë të përfshirë në shpërndarjen e kanabisit dhe heroinës. Në vitet e fundit, grupe të tjera janë përfshirë në trafikimin e kokainës. Shumica e drogave hyn në vend përmes kufijve të Bosnjë-Hercegovinës me Serbinë dhe Malin e Zi, rreth Bileqas, Trebinjes dhe Foças.

Përveç drogës, është i pranishëm edhe trafikimi i qenieve njerëzore dhe trafikimi i emigrantëve, cigareve dhe alkoolit. Fakti që sasi të mëdha armësh të paligjshme dhe eksplozivësh janë kapur nga policia në Mostar në bastisjet e fundit sugjeron se banorët e qytetit posedojnë sasi të konsiderueshme armësh të paligjshme. Shumica e grupeve kriminale këtu janë gjithashtu të përfshira në dhënien e fajdeve dhe në prostitucion, duke sjellë vajza nga Ukraina, Moldavia dhe Serbia.

Situata përkeqësohet nga korrupsioni në gjyqësor dhe dënimet e buta për krimet. Ekzistojnë gjithashtu disa lidhje mes kriminelëve dhe politikanëve vendas që kanë rezultuar në rrëmbime dhe vrasje. Ky ekosistem e ka kthyer Mostarin në një magnet për kriminelët nga rajoni, kryesisht nga Kroacia, Serbia dhe Mali i Zi. Por nuk është një strehë e sigurt: disa prej tyre janë vrarë këtu.

A ekziston gjithashtu një problem i përdorimit të drogës në Mostar?
Më parë, Mostari ishte kryesisht një pikë tranziti për drogat e trafikuara në Evropën Perëndimore, por në 10 vitet e fundit është rritur përdorimi i të gjitha llojeve të drogave. Kërkesa është më e larta gjatë verës kur dhjetëra mijëra turistë qëndrojnë në qytet. Kanabisi është droga më e përdorur në Mostar.

Mostari si një pikë e nxehtë për krimin e organizuar

Pamje nga Ura e Mostarit mbi lumin Neretva. Përveçse një destinacion i njohur turistik, Mostari është bërë një pikë e nxehtë për krimin e organizuar.

© Denis Zuberi/Anadolu Agency përmes Getty Images

Mostari është një qytet në Bosnjë-Hercegovinën e jugut që është qendra administrative e Kantonit Hercegovinë-Neretva. Ai është një destinacion i njohur turistik, më së shumti për shkak të urës së saj të bukur mbi lumin Neretva. Ajo është vendosur përgjatë një itinerari kryesor kontrabande rreth dy orë me makinë nga qytetet e Sarajevës, Herceg-Novi (Mali i Zi) dhe Dubrovnik dhe Split (Kroaci).

Qyteti vuajti gjatë luftërave ballkanike të viteve 1990: ura e tij e famshme u shkatërrua, u kryen krime lufte dhe qyteti u nda përgjatë vijave etnike midis komuniteteve boshnjake dhe kroate. Politikisht, qyteti është ende i ndarë, me gjysmën e qeverisur nga partia kryesore boshnjake dhe gjysma tjetër nga ajo kryesore kroate.

Mostari është i vetmi qytet evropian që nuk ka mbajtur zgjedhje lokale për 12 vjet. Kjo ka ngadalësuar rimëkëmbjen ekonomike dhe ka penguar qeverisjen. Veçanërisht, Mostari nuk ka një shef policie prej dy vjetësh dhe ka një mungesë policësh. Kjo ka bërë që qyteti të kthehet në një strehë për kriminelët nga rajoni që janë duke u fshehur nga grupe të tjera kriminale ose që janë arratisur nga ligji.

Disa përfitojnë nga shtetësia e tyre e dyfishtë (për shembull me Kroacinë ose Serbinë) për të shmangur kapjen ose për të marrë një dënim të reduktuar. Të tjerët veprojnë pa u ndëshkuar falë korrupsionit dhe ndjekjes penale të dobët. Grupet kriminale në qytet thuhet se përfshihen në trafikimin e drogës, armëve dhe qenieve njerëzore. Përveç që njihet si një qendër për trafikun e drogës në Sarajevë dhe në BE përmes Kroacisë, Mostari shihet gjithashtu si një qendër për konsumin e drogës. Një numër kriminelësh janë vrarë në qytet, duke përfshirë disa me lidhje me klanet e Kotorrit në Malin e Zi. Vrasësit gjenden rrallë.

Përveç kësaj, qyteti ka një problem huliganizmi. Në 15 vitet e fundit, ka pasur sulme të shumta ndaj policisë, veçanërisht nga mbështetës të dhunshëm të klubit lokal të futbollit “Zrinjski”. Anëtarët e grupeve huligane thuhet se janë të përfshirë gjithashtu në trafikimin e drogës dhe armëve dhe kanë lidhje me organizata të krahut të djathtë në pjesë të tjera të Evropës, duke përfshirë edhe në Ukrainë.¹

Cilat janë sfidat kryesore për të inkurajuar bashkëpunimin ndëretnik midis të rinjve, veçanërisht për të parandaluar krimin?
Pengesa më e madhe për promovimin e bashkëpunimit ndëretnik është nacionalizmi ekstrem, veçanërisht në zonat rurale. Nacionalistët nuk lejojnë kontakte ndëretnike ose aktivitete pajtimi. Disa prej tyre janë të lidhur me krimin, prandaj nuk është në interesin e tyre të fuqizojnë të rinjtë për të trajtuar fenomenet negative në shoqëri. Kjo e bën më të vështirë përmirësimin e bashkëpunimit ndëretnik dhe luftimin e krimit.

Në këtë rajon, shumë prej institucioneve kryesore përgjegjëse për drejtësinë penale drejtohen nga e njëjta parti politike. Çfarë ndikimi ka kjo në luftimin e korrupsionit dhe krimit të organizuar?
Pengesa kryesore për funksionimin e prokurorisë dhe gjyqësorit në Kantonin Hercegovinë-Neretva, pra edhe në Mostar, është fakti që prokurori dhe kryetari i gjykatës janë nga e njëjta parti, ashtu si ministri i brendshëm dhe shefi i policisë. Gjykata kantonale vendosi që shefi i policisë ishte zgjedhur në mënyrë të paligjshme, por vendimi nuk është zbatuar.

Rastet e korrupsionit në lidhje me politikanët ose manjatët pranë këtyre liderëve mbeten të pazgjidhura. Qytetarët rrallë bëjnë padi kundër njerëzve të fuqishëm sepse e dinë që këto elita nuk do të ndiqen penalisht. Për më tepër, policia nuk ka një plan për të luftuar krimin e organizuar ose dhunën: si rezultat, ka një numër në rritje të incidenteve dhe më shumë të rinj po përfshihen në aktivitete kriminale.

Për shembull, në vitin 2019, rreth 5000 punëtorë nga fabrika e Aluminij, një gjigant ekonomik në këtë rajon, humbën punën. Punëtorë të tjerë më pas hynë në grevë për të nxjerrë në pah akuzat për korrupsion dhe keqmenaxhim në fabrikë. Prokuroria e kantonit nisi një çështje, por asgjë nuk ka ndodhur që nga ajo kohë. Një gjë e ngjashme ndodhi me fabrikën Soko, e cila dikur ishte një prodhues i madh i pjesëve për industrinë e aviacionit. Kreu i një prej partive nacionaliste ishte drejtori i fabrikës kur ajo falimentoi pas privatizimit. Sidoqoftë, provat materiale dhe të gjitha dokumentet e prokurorisë u zhdukën gjatë rrugës nga prokuroria në gjykatë dhe akuzat ranë.

Skandali rreth impiantit të trajtimit të ujërave të ndotura të Mostarit është shembulli më i fundit. Ky impiant i ujërave të ndotura duhej të kishte funksionuar me kapacitet të plotë më shumë se tre vjet më parë, por është ende në fazën e testimit. Projekti ka kushtuar tashmë mbi 180 milionë BAM (92 milionë €), dhe një kolektor ende nuk ka përfunduar.

Kjo ju jep një ide pse kaq shumë të rinj largohen nga ky qytet dhe pse shumë prej atyre që qëndrojnë bashkohen me grupe kriminale ose huligane. Është e rëndësishme të flitet sa më shumë të jetë e mundur për këto probleme dhe t’u bëhet apel autoriteteve për të filluar procedurat dhe për të ndjekur penalisht ata që janë përgjegjës. Çdo projekt, duke përfshirë edhe ato të mbështetura nga “Fondi i qëndrueshmërisë” së GI-TOC, që mund të ndihmojë në uljen e vulnerabilitetit dhe t’i bëjë të rinjtë të flasin dhe të punojnë drejt një të ardhmeje më të mirë për veten dhe komunitetin e tyre është i mirëpritur.

Shënime