Përfitimi nga pandemia: COVID-19 dhe korrupsioni

Një valë e dytë e pandemisë së COVID-19 po përshkon Ballkanin Perëndimor dhe shumë vende janë përsëri në karantinë. Që nga fillimi i pandemisë në mars të vitit 2020, rrjeti rajonal i GI-TOC ka raportuar incidente të shumta në lidhje me procese të fshehta tenderimi për blerjen e pajisjeve mbrojtëse, testeve të koronavirusit, pajisjeve mjekësore dhe pajisjeve të tjera shëndetësore. Ekzistojnë shqetësime serioze se pandemia ka mundësuar më tej keqpërdorimin e mundshëm të fondeve shtetërore.¹

Gjatë valës së parë, ishte e qartë se proceset e prokurimit publik në të gjithë rajonin tashmë ishin bërë më të paqarta dhe se hapësira e organizatave të shoqërisë civile dhe medias për të raportuar mbi çështjet e korrupsionit dhe krimit të organizuar po zvogëlohej.² Kjo prirje ka vazhduar gjatë valës së dytë, me kriminelët dhe zyrtarët e korruptuar që kanë qenë të shpejtë për ta parë këtë si mundësi, ndërsa qytetarët vuajnë.

Disa procese të prokurimit jo vetëm që i hapin derën korrupsionit, por gjithashtu krijojnë rreziqe për shëndetin publik. Në një rast famëkeq në Bosnjë-Hercegovinë, një zyrtar i lartë i ngarkuar me prokurimin e pajisjeve mjekësore u pezullua pasi ventilatorët që u importuan nga Kina nga një firmë e përpunimit të mjedrës (për 5,84 milionë dollarë në fonde publike) rezultuan se ishin me defekt.³ Deri në mesin e nëntorit 2020, asnjë nga ventilatorët nuk ishte përdorur dhe askush nuk ishte akuzuar. Ka gjithashtu raportime, për shembull nga Serbia,⁴ për njerëz që blejnë dhe shesin teste negative PCR për 30 deri në 100 € për të lehtësuar kalimin e kufirit.⁵

Ashtu si në pjesë të tjera të botës, konsumatorët në Ballkanin Perëndimor janë të prekshëm nga mashtruesit që shesin ilaçe dhe maska të falsifikuara, veçanërisht në internet - një rrezik që mund të rritet kur një vaksinë të vihet në dispozicion. Ekziston gjithashtu frika se skemat e kompensimit të qeverisë për bizneset private që synojnë zbutjen e kostove ekonomike të pandemisë mund të abuzohen nga kriminelët.

Një gjyqtar futbolli testohet për COVID-19 në Prishtinë, Kosovë.

© Armend Nimani/AFP via Getty Images

Situata në Kosovë është treguese e shqetësimeve të shprehura në vendet e tjera të rajonit. Në muajt e fundit, në Kosovë janë drejtuar kritika publike ndaj akuzave për korrupsion rreth shërbimeve private të testimit dhe ndërhyrjeve politike në tregun farmaceutik të vendit.

Testimi ka të bëjë me licencimin e laboratorëve mjekësorë privatë për të siguruar testime, përveç spitaleve publike. Disa laboratorë u lejuan fillimisht të funksiononin që nga gushti i vitit 2020;⁶ megjithatë, vetëm një ishte licencuar për të kryer shërbime testimi PCR (RT-PCR) në kohë reale për të diagnostikuar COVID-19. Laboratorëve të tjerë të licencuar u lejohej të kryenin vetëm teste serologjike (të antitrupave).⁷

Sipas mediave kosovare, i vetmi laborator i licencuar për të kryer teste RT-PCR është në pronësi të një kompanie private me lidhje të ngushta me partitë në pushtet dhe me një të kaluar me përpjekje për të monopolizuar shërbime të caktuara, si regjistrimin e makinave.⁸

Ankesa kryesore nga qytetarët e shqetësuar është se kjo kompani kërkon rreth 200 € për një test të shpejtë nga laboratori i saj, megjithëse ai zakonisht kushton rreth 65 €.⁹ Ministria e Shëndetësisë u kritikua rëndë që lejoi një kompani të abuzonte me pozicionin e saj si ofruesi i vetëm privat i shërbimeve të tilla të testimit.¹⁰

Duke pasur parasysh efektet negative të pandemisë në ekonominë tashmë të dobët kosovare,¹¹ kritikët kanë theksuar se shteti duhet të kishte parandaluar që një kompani private të kishte monopol mbi një shërbim esencial dhe se ajo duhej të kishte ndërhyrë për të vendosur tavanet e çmimeve për testimin. Megjithatë, Ministria e Shëndetësisë ka deklaruar se “nuk i rregullon çmimet e këtyre shërbimeve”.¹² Sidoqoftë, në përgjigje të kritikave të ashpra publike, qeveria u dha licenca në fillim të shtatorit dy laboratorëve të tjerë privatë mjekësorë në gjendje të kryejnë testimin RT-PCR, duke i dhënë fund monopolit.¹³

Qeveria kosovare gjithashtu është kritikuar për ndërhyrje në tregun farmaceutik në dëm të popullatës. Në gusht të vitit 2020, qeveria shfuqizoi një rregullore që përcaktonte dhe rregullonte çmimet e produkteve mjekësore me shumicë dhe pakicë në sektorin privat.¹⁴ Kjo nisi një debat të nxehtë në të cilin Ministri i Shëndetësisë u kritikua ashpër për një vendim që njerëzit druheshin se mund të çonte në një rritje të konsiderueshme të kostos së ilaçeve bazë, si dhe grumbullimin e pakontrolluar dhe rritjen e çmimeve të produkteve mjekësore në lidhje me pandeminë apo edhe krijimin e një tregu të zi.

Në të vërtetë, komuniteti farmaceutik në Kosovë e etiketoi shfuqizimin si një vepër kriminale dhe kërkoi që ministri të jepte dorëheqjen ¹⁵dhe partitë e opozitës së Kosovës thanë se ky veprim hapi rrugën që krimi i organizuar dhe rrjetet e korrupsionit të përfitonin nga pandemia.¹⁶ Nën këtë presion të rëndë, ministri ndryshoi shfuqizimin dhe urdhëroi ministrinë të ndryshojë rregulloren aktuale për të përcaktuar në mënyrë më efektive çmimin e produkteve farmaceutike.¹⁷

Pandemia ka ekspozuar dobësitë e shkaktuara nga qeverisja e dobët dhe korrupsioni, rrezikun e përkeqësimit te kushteve socio-ekonomike dhe shëndetësore tashmë të dobëta, si dhe ka krijuar mundësi për krim të organizuar dhe korrupsion. Ndërsa rastet COVID-19 rriten për herë të dytë në vendet e Ballkanit Perëndimor, duhet të vihen në jetë mësimet e nxjerra nga vala e parë, veçanërisht në monitorimin e proceseve të prokurimit, duke siguruar çmime dhe konkurrencë të ndershme dhe duke ruajtur integritetin institucional. Në këtë situatë të jashtëzakonshme, duhet të rriten kontrollet se si shpenzohen paratë publike. Përndryshe, institucionet publike do të dobësohen më tej nga korrupsioni.

Shënime