Крвната одмазда во Албанија што ја искористуваат криминалните групи.

Обичајот на крвна одмазда е сè уште присутен во делови од северна Албанија како што е Скадар, на сликата погоре.

Фотографија: Марка/Јуниверсал Имиџис Груп преку Гети имиџис

Албанското општество понекогаш се прикажува како насилно поради суровите културни норми, како, на пример, крвната одмазда. Овој обичај датира од 15 век и е познат како Канун на Лек Дукаѓин.¹ Како и во другите планински и оддалечени заедници (како Црна Гора, Косово или делови од Кавказ), оваа практика се развила како начин за заштита на семејствата во отсуство на силна централна држава.² Стравот од реципроцитет бил осмислен да биде начин на одвраќање од актите на насилство: некој ризикувал да предизвика спирала на одмазда, одземајќи нечиј живот, мило за драго.³

За разлика од изреката „око за око“, крвната одмазда не престанува нужно само на еден чин на одмазда, туку може да трае со генерации додека не остане ниеден машки член на семејството кај двете страни.⁴ Овој обичај е осмислен да спречи хаос, а не да го предизвика. Всушност, тоа беше рана верзија на обострано гарантиран пакт за уништување, тесно поврзан со вредностите на честа и семејството.⁵

Инструментализација на крвната одмазда

Денес, идејата за крвна одмазда е дел од факторот на страв кај албанските криминални групи. Тоа помага нивниот имиџ да се перципира како потенцијален ширител на насилство – ловејќи ги своите противници и одмаздувајќи се.⁶ Тоа дава и сјај на вообичаените или традиционалните норми на нивното насилно однесување.⁷ Меѓутоа, криминалните групи немаат тенденција да регрутираат луѓе поврзани со семејства вклучени во крвна одмазда, бидејќи тие не сакаат да бидат вовлечени во овие долготрајни спорови.⁸ Тие се и претпазливи при преземање моќни семејства во областите на северна Албанија поради ризикот да предизвикаат крвна одмазда: тоа е лошо за бизнисот.⁹

Меѓутоа, неодамнешното истражување покажа дека понекогаш криминалните групи применуваат своја верзија на крвна одмазда.¹⁰ Според Канунот, не можете да се одмаздите за член на семејството кој е убиен додека извршувал неморален чин (на пример, при крадење имот). Меѓутоа, организираниот криминал понекогаш го злоупотребува Канунот за да изврши одмазда: има случаи кога организирана криминална група не може да најде противник и наместо тоа убива еден од членовите на семејството на лицето, оправдувајќи го тоа како крвна одмазда. Во оваа ситуација, членовите на семејството на жртвата често се кријат или емигрираат плашејќи се од понатамошна одмазда од организираната криминална група.¹¹

На пример, во војната помеѓу две моќни организирани криминални групи во градот Скадар, ¹²водачите на криминалната група А убиле клучен член на криминалната група Б. Како одмазда, водачите на криминалната група Б, кога не можеле да ги лоцираат членовите на криминалната група А, наместо тоа ги убиле таткото и вујкото на еден од клучните членови на таа група. Сега, тоа лице го смета убиството на членовите на неговото семејство како крвна одмазда и затоа ќе се обиде да убие членови на семејството на водачите на криминалната група Б. Со други зборови, дури и ако криминалните групи можат да го прекинат конфликтот меѓу нив, циклусот на насилството ќе продолжи. Како резултат на тоа, она што започна како убиство од одмазда поврзано со криминално дело (што можеби е лажно прикажано како крвна одмазда) стана вистинска крвна одмазда.¹³

Друго замаглување на границата меѓу атентатите и крвната одмазда е поврзано со трговијата со дрога. Тоа се случува кога во Албанија се решаваат спорови од странство или кога крвната одмазда започната во Албанија се извезува во странство. На пример, роднините на членовите на криминалните организации бараат азил во земјите на ЕУ за да ја избегнат заканата од одмазда. Според извештајот на Operazione Colomba од 2017 година, ова се веродостојни закани. Известува дека од 2013 до 2017 година, убиства поради крвна одмазда биле извршени во следните земји: 11 во Италија, четири во Грција и по две во Белгија, Франција, Германија и Холандија, како и по едно во Косово, Црна Гора, Обединетото Кралство, Чешка, Шведска, Швајцарија, Канада и САД.¹⁴ Меѓутоа, треба да се напомене дека криминалните групи генерално претпочитаат да не се изложуваат во странство и затоа продолжуваат со одмаздата или крвната одмазда во Албанија.

Но, границата е матна. Дали секое убиство од одмазда меѓу криминалните групи е крвна одмазда во традицијата на Канунот или е само „нормална“ спирала на насилство меѓу мафијашките групи? Дали сите убиства наводно поврзани со крвна одмазда се поврзани со организираниот криминал или некои одразуваат расчистување на сметките помеѓу семејствата?

Обем на проблемот

Помеѓу 1991 и 2008 година, најмалку 9.500 луѓе се убиени како резултат на крвна одмазда. Во истиот период, речиси 1.000 деца се практично затворени во своите домови заради заштита како резултат на тековната крвна одмазда.¹⁵ Меѓутоа, се чини дека практиката опаѓа. Според извештајот од 2018 година, проблемот е најмногу концентриран во областа Скадар во северна Албанија.¹⁶ Податоците покажуваат дека на национално ниво 704 семејства се во крвна одмазда, од кои 113 се иселиле во странство. Високиот број на семејства во областите во кои крвната одмазда не е културно вкоренета (т.е. во Тирана и Драч) може да се објасни со фактот дека семејствата се доселиле на овие простори од северот на земјата, носејќи ги со себе одмаздите.

Не се само криминалците тие што го злоупотребуваат угледот на крвната освета за своите цели. Стравот од освета поради крвна одмазда долго време се користи како основа за барање азил. Во некои случаи, семејствата се стекнувале дури и со лажни писма со изјави со кои ги поддржувале своите тврдења.¹⁷ Ситуацијата се промени откако неколку поединци беа уапсени, а законот се измени во 2014 година, така што им дозволи само на обвинителствата да издаваат такви потврди. Понатаму, голем број земји домаќини (Франција, Белгија и Шведска, меѓу другите) сега, исто така, бараат од албанските власти да ги верификуваат потврдите. Доколку потврдите се фалсификувани или не се засновани на факти, одговорните лица ќе бидат кривично испитани од албанските власти.

Покрај тоа, меѓу 2012 и 2016 година владата презеде чекори за да ги криминализира и да обезбеди високи казни за прекршоци поврзани со крвна одмазда. На пример, согласно член 78/а од Кривичниот законик, делото „убиство за крвна одмазда“ се казнува со најмалку 30 години затвор.¹⁸ Членот 83/а прецизира дека „сериозна закана за освета или крвна одмазда, спрема лице [принудено да биде] затворено дома, ќе се казни со затвор до три години“. Покрај тоа, според член 83/б, „поттикнување крвна одмазда“, што опфаќа поттикнување други на освета или крвна одмазда, кога тоа не претставува друго кривично дело, се казнува со затвор до три години. Сите овие законски измени на Кривичниот законик стапија на сила во 2013 година.

Владата подготви и акциски план „за спречување, откривање, документирање и сузбивање на криминални активности против кривични дела на убиство извршено од мотиви за крвна одмазда и освета“.¹⁹ Државната полиција имаше задача да подготви стратегија за спроведување на овој акциски план во 2017 година.²⁰ Некои од акционите точки бараа државната полиција да собере докази за семејствата вклучени во крвна одмазда, да ги следи засегнатите семејства и да ја ажурира базата на податоци за тековните случаи. Покрај тоа, на сите деца засегнати од крвна одмазда требаше да им се обезбеди образование дома. Покрај тоа, Собранието во 2015 година усвои резолуција за спречување на феноменот на крвна одмазда во Албанија.²¹ Сепак, Народниот правобранител подоцна таа година извести дека по резолуцијата „не е донесено конкретно решение од државните институции за спроведување на задачите што ги постави Собранието за да се спречи оваа појава и да се донесат подзаконски акти“.²² Во својот извештај за напредокот за 2018 година, ЕУ забележа дека „резолуцијата и препораките за крвната одмазда и понатаму имаат потреба од дополнителни мерки“.²³

Во меѓувреме, зголемен е бројот на регистрирани случаи на убиства поради крвна одмазда од 2017 до 2020 година. Од пет регистрирани случаи во 2017 година, бројот се зголеми на седум во 2020 година. Меѓутоа, стапката на пресуди за обвинетите за ова кривично дело опадна. Само еден од петте случаи регистрирани за истрага во 2017 година резултираше со осудувачка пресуда. Од седумте случаи регистрирани во 2020 година, само еден е испратен на суд; обвинетиот е прогласен за невин. Слично на тоа, само еден од четирите случаи регистрирани за „поттикнување крвна одмазда“ во 2020 година беше испратен на суд.²⁴ Од 2017 до 2020 година, најголем број случаи на поттикнување регистрирани во една година изнесува 11 случаи во 2018 година. Само еден од нив е испратен на суд, каде што е донесена осудувачка пресуда.²⁵

Крвната одмазда сè уште е феномен во Албанија, иако, главно ограничена на северот на земјата. Практиката останува обвиткана со одреден степен на тајност и мистерија. Потребно е подетално истражување за да се добие јасна слика за ситуацијата и да може да се процени степенот и ефектот на прелевање на членовите на семејствата на жртвите, и во Албанија и во странство.

Она што е јасно е дека сегашната државна политика не е доволна за да се искорени овој феномен. Иако, на жртвите им се обезбедува заштита, довербата во правосудниот систем е ниска. Ова ја попречува потребната соработка помеѓу заедницата и релевантните државни органи. Ако крвната одмазда се развила во средини каде владеењето на правото е слабо, тогаш поефикасниот кривично-правен систем би ја намалил валидноста на овој изговор за насилство.

Забелешки