Sintetičke droge na Zapadnom Balkanu.

Zapadni Balkan je dobro poznat kao tranzitno područje u krijumčarenju narkotika poput kanabisa, kokaina i heroina. Ali, postoje naznake da je region, u kome je potrošnja narkotika u porastu, i proizvođač sintetičkih droga.

Glavna sintetička droga koja se krijumčari na Zapadnom Balkanu su amfetamini, metamfetamini i ekstazi (MDMA), kao i nove sintetičke verzije kanabisa i opioida poput heroina. Glavni izvor narkotika su zemlje Zapadne Evrope, posebno Holandija, Belgija, Češka i Bugarska.¹ U Srbiji je primećen sve učestaliji uvoz sintetičkih droga iz baltičkih zemalja² i Evroazije, uključujući Avganistan, Iran, Kirgistan, Pakistan i Uzbekistan.³

Pored toga, čini se da je lokalna proizvodnja u porastu, posebno u Severnoj Makedoniji i Srbiji. Između 2009. i 2019. godine, policija u Srbiji je otkrila preko 140 ilegalnih laboratorija u kojima se proizvode narkotici, uglavnom u stambenim prostorima.⁴ Većina glavnih laboratorija u Srbiji nalaze se u predgrađima Beograda i Niša.⁵ Jedno od najvećih otkrića bilo je 2003. godine u varošici Stara Pazova (u severnoj pokrajini Vojvodina), gde je policija pronašla oko 2 miliona tableta ekstazija, čija je vrednost procenjena na oko 4 miliona EUR, zajedno sa približno 20 tona kiseline za proizvodnju ekstazija, procenjenih na preko 10 miliona EUR. Ipak, osuđeno je samo 245 osoba, u proseku manje od 2 osobe po otkrivenoj laboratoriji.⁶ To ukazuje na činjenicu da policija hvata samo ‘sitne igrače’, ali ne i one koji su uključeni u proizvodnju i distributivne mreže.

Veća dostupnost sintetičkih droga mladima intenzivirala je zdravstvene probleme u Srbiji.

Fotografija: serpeblu / iStock

Tokom 2020. godine najviše zaplena sintetičkih droga u Srbiji izvršeno je u Beogradu i Novom Sadu ili u blizini granice sa Mađarskom, na primer na graničnom prelazu Horgoš. Zaplene su izvršene i u Kragujevcu i Boru.⁷

Problem nije ograničen na Srbiju. U decembru 2017. godine, policija je otkrila ilegalne laboratorije za drogu u selu Batinci i u jednoj kući blizu Tetova u Severnoj Makedoniji.⁸ Zaplenjeno je oko 910.000 tableta „kaptagon”, 52 kilograma čistog amfetamina i velike količine supstanci od kojih se proizvode narkotici. Glavni osumnjičeni, Milan Zarubica, bio je ranije osuđen u vezi sa laboratorijom u Staroj Pazovi, u Srbiji. Nekoliko meseci kasnije, makedonska policija otkrila je još jednu laboratoriju za ilegalnu proizvodnju sintetičkih droga.

Pored trgovine i proizvodnje, čini se da postoji rastuće lokalno tržište sintetičkih droga.⁹ Nove psihoaktivne supstance - uglavnom sintetički kanabinoidi - koji oponašaju tradicionalne ilegalne droge poput kanabisa, kokaina, MDMA i LSD, pojavljuju se u Srbiji

Cene sintetičkih droga u Srbiji i Severnoj Makedoniji relativno su niske, što je glavni faktor za jačanje tog tržišta u odnosu na tržište narkoticima biljnog porekla.¹⁰ Za oko 25 EUR može se kupiti pet tableta ekstazija.¹¹ Postoje, međutim, i supstance poput amfetamina „tusibi“ (2C-B), koji je poznat kao „elitna droga”, zbog visoke cene i snažnih psihodeličnih efekata. Ovaj narkotik se na crnom tržištu obično prodaje u vidu tableta ili kapsula, ali se takođe može mešati sa ekstazijem.¹² Policija u Nišu je 2019. godine uhapsila je osobu koja je posedovala skoro 175 grama „tusibija”.¹³

Sintetičke droge su lako dostupne, posebno u velikim gradovima.¹⁴ „Tržište u Srbiji dobro je snabdeveno amfetaminima, ekstazijem i MDMA drogama”, rekao je dobar poznavalac stanja na ulicama. Metamfetamin je manje prisutan u Srbiji.¹⁵ U Srbiji su i dalje najrasprostranjeniji narkotici marihuana i heroin, za njima sledi spid.¹⁶

Nejasno je kako je COVID-19 uticao na tržište sintetičkim drogama na Zapadnom Balkanu, ali stiče se utisak da je tržište relativno otporno, neke sintetičke droge se koriste kao zamena za heroin.¹⁷ Korisnici se okreću Internetu da bi kontaktirali dobavljače, budući da ne mogu kao ranije da se sreću sa njima u klubovima i na žurkama.¹⁸

Iako je heroin i dalje glavni uzrok približno 50 smrti godišnje u Srbiji,¹⁹ povećana mogućnost nabavke sintetičkih narkotika i njihova upotreba intenzivirali su zdravstvene probleme u zemlji i uzrokovali tragične smrti mladih ljudi, izazvane upotrebom narkotika. Nakon što je u novembru 2018. godine u gradiću Aranđelovcu, preminula 15-godišnjakinja koja je na žurci prvi put probala ekstazi, lokalno stanovništvo je organizovalo niz protesta pozivajući na bolje preventivne mere.²⁰ U obližnjem Lazarevcu stanovnici su po gradu lepili plakate sa fotografijama lokalnih dilera droge. U 2018. godini, četvoro mladih ljudi, starosti od 17 do 21 godine, umrlo je nakon uzimanja ekstazija, dok je između 2009. i 2019. godine u zemlji umrlo više od pedeset osoba usled upotrebe različitih sintetičkih droga.²¹

Iako je centralna tema po pitanju droga na Zapadnom Balkanu obično bio tranzit biljnih supstanci poput kokaina, heroina i kanabisa, važno je, takođe, obratiti pažnju i na proizvodnju i upotrebu sintetičkih droga.

Napomene