Острови на отпорност: граѓански организации во Западен Балкан

Ова се тешки времиња за граѓанските организации (ГО) во Западен Балкан. Во многу држави во регионот, граѓанските организации кои се занимаваат со организиран криминал и корупција се под притисок на владите и загрозени од луѓе вклучени во коруптивна или недозволена активност. Истовремено, кризата со КОВИД-19 им отежнува на граѓанските организации да имаат контакти лице в лице со многу поединци и групи со кои вообичаено работат, како жени, млади, поранешни затвореници или зависници. За да најде начини за надминување на овие пречки, ГИ-ТОК свика меѓурегионален дијалог од 14 до 16 декември 2020 година за да разговара за тековните предизвици и можностите за зајакнување на отпорноста кон организираниот криминал и корупцијата на Западен Балкан.¹

Онлајн настанот обедини повеќе од 50 претставници на граѓанското општество од невладини организации со седиште во заедницата, истражувачки центри, медиуми и академска заедница за да разговараат за предизвиците и добрите практики во својата работа. Учесниците разговараа за заедничките предизвици и начините за зајакнување на мрежите и добија обука за застапување и безбедност. Претставници на граѓанското општество од различни делови на светот кои се занимаваат со слична работа, исто така, ги споделија нивните искуства на теми кои се движат од родови прашања и известување за корупција до ангажман со владите.

Меѓурегионалниот дијалог беше организиран заедно со Фондот за отпорност на ГИ-ТОК и е дел од проект финансиран од германската канцеларија за надворешни работи за мапирање на работата на граѓанските организации на Западен Балкан коишто се занимаваат со организиран криминал и корупција и да помогне во зајакнувањето на нивната отпорност. На состанокот му претходеа национални работилници со граѓанските организации во секоја од шесте земји од Западен Балкан.

Како дел од овој проект, во 2020 година Фондот за отпорност поддржа 13 граѓански организации од целиот Западен Балкан. Овие организации се занимаваат со широк спектар на активности, вклучително и работа со млади, решавање на проблеми со дрога, поттикнување на реинтеграција по затворот, борба против корупцијата, справување со еколошки прашања и борба против насилството врз жените.

Посебен напор беше вложен за да се изберат организации од помалите градови кои се подложни на организиран криминал и кои можеби нема да добијат толку внимание или финансирање од донатори како граѓанските организации во поголемите градови. Всушност, ГИ-ТОК особено се фокусираше на поддршка на граѓанските организации од местата идентификувани во својот извештај од мај 2019 година, „Жаришта на организиран криминал на Западен Балкан“.² Овие жаришта се означени со црвена боја (видете слика 3), додека локациите на граѓанските организации поддржани од Фондот за отпорност се означени со зелена боја.

ГИ-ТОК ја анализира работата на граѓанските организации на Западен Балкан кои се занимаваат со организиран криминал и корупција во претстојниот извештај, „Посилни заедно: Јакнење на отпорноста на граѓанското општество на Западен Балкан“, кој ќе биде објавен на почетокот на февруари 2021 година. Извештајот опишува некои од предизвиците со кои се соочуваат граѓанските организации во регионот и ги разгледува различните пристапи што ги користат за борба против организираниот криминал и корупцијата во нивните заедници. Исто така, ги испитува прашањата поврзани со криминалот што се од особен интерес за нив, како што се изнуда и лихварство, еколошки криминал, корупција, младински банди и хулиганство, перење пари и трудова експлоатација, вклучително и сексуална работа. Извештајот идентификува и неколку добри практики и влезни точки коишто обично ги користат граѓанските организации на Западен Балкан за да се вклучат во нивните избирачки тела и да се подигне свеста за организираниот криминал и корупцијата.

Во извештајот и на меѓурегионалниот дијалог, практичарите дискутираа за тоа како да се зајакне отпорноста. Тие нагласија дека организираниот криминал и корупцијата треба да бидат опипливи за заедницата, да ги демистифицираат темите и да го објаснат нивното влијание на лесен и разбирлив начин. Забележано е дека многу луѓе или не ги препознаваат симптомите на организиран криминал и корупција или се чувствуваат беспомошни да се справат со нив. Затоа, граѓанското општество има клучна улога во подигањето на свеста, објаснување на штетата и промовирање на интегритетот, транспарентноста, отчетноста и доброто управување.

Учесниците нагласија дека вмрежувањето меѓу граѓанските организации е важно и на национално и на регионално ниво, како и помеѓу граѓанските организации на Западен Балкан и нивните колеги во други региони. Овде ГИ-ТОК може да помогне. Треба да се направи повеќе за зајакнување на партнерствата меѓу невладините организации, истражувачките новинари и академските заедници кои работат на прашања за организиран криминал и корупција.

Слика 3 Жаришта на организиран криминал и места на отпорност низ Западен Балкан.

Една дилема за граѓанските организации во многу земји од Западен Балкан е тоа како да комуницираат со владите. Во земји каде што опозицијата е слаба или го бојкотира парламентот, или во ситуации кога политичката елита се смета за корумпирана или дури има врски со криминални елементи, граѓанските организации ја преземаат улогата на опозиција. Ова создава впечаток дека тие се анти-владини, а не невладини организации. Од друга страна, владите ги означуваат ваквите групи – особено доколку добиваат поддршка од странски донатори – како „предавници“ или „странски агенти“ и ги напаѓаат во печатот, преку „спроведување на законот“ или дури и со заплашување. Оттаму, примарен предизвик е да се задржат отворени каналите за дијалог помеѓу владата и граѓанското општество и да се зајакне соработката против она што треба да биде заеднички непријател: организираниот криминал. Меѓународните чинители понекогаш може да помогнат да се олесни ваквиот дијалог.

Друга опсервација што произлезе од меѓурегионалниот дијалог и извештајот е дека меѓународните донатори треба да бидат почувствителни на предизвиците на граѓанските организации, особено помалите организации надвор од големите градови. На пример, тие треба да бидат потранспарентни во нивните повици за пријавување, подобро да ги разбираат локалните услови (вклучувајќи ограничен капацитет за администрација на проекти и ограничени јазични вештини, како и низок капацитет за апсорпција) и да се погрижат поддршката да биде водена од потребата. Донаторите треба да обезбедат можност за подолгорочни грантови за да се подобри одржливоста и да се зајакне отпорноста. Тие, исто така, треба да го вклучат граѓанското општество во целиот проектен циклус, од дизајнирање до спроведување. На крај, донаторите треба да застанат зад граѓанските организации за време на спроведувањето на проектите поврзани со борбата против организираниот криминал и корупцијата, за да демонстрираат солидарност и да ги зголемат ризиците и политичките трошоци за оние кои вршат притисок врз овие организации.

Во земјите каде што владите не сакаат или не можат да заземат пристап „одозгора кон долу“ во борбата против организираниот криминал, работата на граѓанското општество станува уште поважна. Методологија заснована на зајакнување на отпорноста на заедницата може да ги зајакне чинителите за промена и да ги зајакне социјалните антитела против организираниот криминал и корупцијата.

Но, во екосистемот на криминално управување постојат ограничувања за тоа што граѓанските организации можат да прават самостојно. Гледајќи напред, предизвикот е да преминеме од острови на отпорност кон мрежи за поддршка. Ова е процес на којшто се посветени ГИ-ТОК и Фондот за отпорност за да се даде поддршка на целиот Западен Балкан.

Забелешки