Врање, ново криминално жариште

Од 2019 година, едно место постојано се појавува во извештаите на медиумите и полицијата за трговија со дрога и шверцување мигранти: градот Врање, што ги има сите карактеристики на жариште на организиран криминал. Овој град, со население од околу 80.000 жители според официјалните податоци,¹ се наоѓа во јужна Србија близу до Косово и Бугарија долж автопатот Е75, што е позната рута за трговија од Северна Македонија до Централна Европа преку Србија и Романија.

Градот е исто така економски загрозен: просечната плата е околу 390 евра,² многу пониска од српскиот просек од 513 евра.³ Стапката на ризик од сиромаштија на Врање од 31 % е далеку над националната стапка од 24 % во 2018 година.⁴ Постојат и елементи на слабо управување: Врање бавно го спроведуваше својот анти-корупциски план,⁵ а седниците на градскиот совет се затворени за медиумите.⁶

Врање е на само 20 километри од селото Велики Трновац, кое до неодамна беше толку озлогласено место за трговија со дрога, што дури и на полицијата ѝ беше тешко да влезе.⁷ Меѓутоа, се чини дека повеќето криминални активности се префрлија од Велики Трновац во Врање. За второво место се вели дека е центар за шверцување канабис и кокаин по добро утврдени патишта од соседна Северна Македонија и Косово. Покрај тоа, барем една група од Врање може да има врски со црногорскиот клан Шкаљари, главен играч во трговијата со кокаин. Изгледа дека врските се протегаат до Романија, а можеби и до Латинска Америка.

Навистина, еден случај од висок профил од 2019 година го стави Врање на мапата. Во март 2019 година, романската полиција откри пакет со 1 килограм кокаин, кој наводно паднал од комбе. Следејќи ја оваа трага, тие запленија околу 1,8 тони кокаин со ниво на чистота од 90 %. Кокаинот беше завиткан во балони во превртен брод на брегот на Црното Море околу делтата на реката Дунав.⁸ Проценетата вредност на запленетиот кокаин беше 600 милиони евра,⁹ но можеше да има улична вредност од два до три пати поголема по сечењето и мешањето со други супстанции. Да го погледнеме ова од објективна гледна точка, целиот годишен буџет на градот Белград во 2019 година беше нешто повисок од 1 милијарда евра.

Слика 1 Врање, во јужна Србија, е ново жариште на организиран криминал.

Романската полиција уапси две лица, двајцата беа возачи на камиони од Врање. Истрагата покажа дека кокаинот потекнува од Бразил, преку Турција по морски пат влегол во Романија и требало да стигне до Србија,¹⁰ каде што потоа ќе биде дистрибуиран на пазарите во Западна Европа, пред сè во Белгија, Холандија и Шпанија.¹¹

Во јули 2020 година, романските обвинители покренаа обвиненија против 14 лица, вклучително и Романци, Шпанци и Украинци, како и озлогласен либански наркобос кој работи надвор од Бразил. Некои од уапсените беа нуркачи со експертиза за извлекување дрога фрлена од бродовите.¹² Наменетите купувачи наводно биле „балкански картел“ од Србија.¹³

Наводно, беа обвинети само двајцата возачи на камиони од Врање и ниту еден од нивните српски шефови. Српските медиуми објавија дека двајцата возачи биле ангажирани од некој кој е поврзан со Давор Трајковиќ. Трајковиќ, за кого се тврди дека е од Врање, но очигледно живее во Москва,¹⁴ во минатото беше поврзан со трговија со дрога.¹⁵ Постојат гласини дека тој бил вмешан во кражба на голема пратка кокаин во 2014 година во Валенсија, Шпанија, што предизвика поделба на една организирана криминална група во Котор;¹⁶ настанатата крвава расправија меѓу клановите Шкаљари и Кавач уби речиси 50 лица од 2015 година.¹⁷ Медиумите известија дека Трајковиќ ги поделил трошоците за пратката во 2019 година со Игор Дедовиќ, водечка фигура во кланот Шкаљари.¹⁸ Дедовиќ беше убиен од вооружени лица во јануари 2020 година во ресторан во Атина.

Од 2018 година, полицијата во Врање е барем двапати вмешана во криминални активности. Во 2018 година е уапсен втор криминалец од Врање (којшто не бил поврзан со кланот Шкаљари) со 47 килограми канабис. Групата на која припаѓаше, а во која имало и полицајци,¹⁹ била активна во трговијата со канабис од Косово до Суботица во северна Србија, од каде што дрогата била шверцувана преку границата со Унгарија.

Во јули 2019 година беше уапсен полициски инспектор од Врање.²⁰ Во неговата куќа полицијата пронајде 21 килограм канабис. Полицискиот инспектор, наводно, се обидел да организира еден од возачите на камиони вклучени во горенаведената неисправна пратка со кокаин, да биде преместен од Романија во Србија.²¹ Во октомври 2019 година обвинителите од Врање поднесоа обвинение против полицискиот инспектор.²² Високиот суд во Врање го продолжи неговиот притвор шест пати; сепак, апелациониот суд во Ниш го ослободи од притвор во декември 2019 година.²³

Постојат сомнежи дека заработката од дрога во Врање се пере за да се финансираат хотели, казина, компании, ресторани и кафулиња и да се купат луксузните автомобили што ги гледаме на градските улици.

Покрај трговијата со дрога, Врање стана центар за шверцување мигранти од Северна Македонија кон Белград и кон Хрватска или Унгарија. Шверцувањето мигранти преку Врање се чини дека е помалку организирано од шверцувањето дрога; поголемиот дел е олеснет од услужливи или опортунистички локални луѓе коишто превезуваат мигранти од една до друга точка во рамките на Србија.

Мигрантите, главно млади мажи од Сирија, Пакистан и Авганистан, обично бараат „врски за заминување“ надвор од центарот на градот Врање за да не бидат откриени. Превозот е организиран или преку лични состаноци или преку мобилни телефони и друштвени мрежи. Мигрантите обично остануваат во градот (понекогаш дури и еден месец) сè додека не дојде до критична маса, а потоа се движат како група. Ова сугерира дека нивното движење е организирано од шверцери.

Всушност, најчестото кривично дело во Врање и околината се однесува на превоз на мигранти со патнички возила. Повеќето случаи се однесуваат на мигранти кои биле земени во близина на градот Прешево и се упатиле кон север. Се вели дека шверцерите наплатуваат околу 500 до 600 евра по лице за да преминат од Северна Македонија во Србија.²⁴ Возачите на фатените возила (обично млади српски мажи со српска или албанска националност) често користат регистарски ознаки од друг автомобил.

Значителното зголемување на шверцувањето на мигранти и трговијата со дрога, како и очигледната вмешаност на некои службеници за спроведување на законот во организирани криминални активности, посочуваат дека Врање се појавува како жариште на организиран криминал.

Забелешки