За разбивањето на силосите и „недопирливите“: мрежа Балканска криминологија

Д-р Ана-Марија Гетош Калач, основач и копретседавач на Балканска криминологија и вонреден професор на Правниот факултет на Универзитетот во Загреб, зборува за зајакнување на мрежите и разбивање на силосите меѓу академската фела, граѓанското општество, медиумите и актерите во кривичноправните системи на Западен Балкан и за улогата на академската заедница во борбата против корупцијата.

Може ли да ни кажете за платформата Балканска криминологија: зошто е потребна и што прави?
Кога ги завршив докторските студии на Институтот за проучување криминал, безбедност и право Макс Планк (во Фрајбург, Германија), барав нешто слично на Балканот. Но, повеќето од најголемите криминолошки институти во поранешна Југославија повеќе не беа активни. Затоа, се обидов да се поврзам со истомисленици од Југоисточна Европа – луѓе од мојата област заради споделување идеи и работа. Исто така, сфатив дека со оглед на тоа што организираниот криминал е транснационален, за да го проучуваме ни треба транснационален одговор во истражувачката заедница. Пред околу десет години, започнав да барам барем еден значаен контакт во секоја балканска земја. И така започна Балканска криминологија, како мрежа на млади истражувачи. Направивме заеднички проекти, како што е мапирање на организираниот криминал во регионот, разгледување на виктимологијата и истражување на состојбата во затворите. Се среќававме секогаш кога е можно за конференции, работилници и семинари. Мислам дека помогна тоа што имавме поинакво размислување од постарата генерација: не бевме толку заинтересирани за поновата историја на регионот или за прашањата за етничка припадност. Се собравме како истражувачи, академска фела, јавни обвинители и луѓе од граѓанското општество што сакаа да учат едни од други.

Како го објаснувате фактот, или барем перцепцијата, дека има голема инциденција на организиран криминал на Западен Балкан, но речиси и да нема истражување за тоа што произлегува од регионот?
Во академската заедница има силен фокус на издаваштвото. Повеќето од почитуваните меѓународни журнали за криминологија се објавуваат на англиски јазик. Ова е хендикеп за луѓето од Западен Балкан што не пишуваат добро на англиски јазик или не може да си дозволат уредник. Значи, дури и ако малкумина експерти за криминологија од регионот имаат добри податоци, тие ретко имаат можност да ги објават. Истражувачите надвор од регионот имаат тенденција да објавуваат, но честопати без сопствено емпириско знаење или добро разбирање на локалната состојба. Во средина се невладините организации: тие ретко се криминолози и ги немаат истите стандарди за објавување како академската заедница. Но, тие го познаваат регионот, имаат можност да објавуваат дома и имаат доволно ресурси бидејќи може да користат донаторски пари. Тие не се потпираат единствено на јавно финансирање, како универзитетите.

За криминалците од Западен Балкан се вели дека сè уште дејствуваат во „југосферата“. Кога го анализирате организираниот криминал, дали го сметате Балканот како единствен криминолошки простор?
Апсолутно. Регионот е sui generis криминален простор, со тоа што земјите од регионот имаат слична историја, правни рамки и криминални пазари. Секако постојат заеднички фактори што го разликуваат регионот од социолошка и криминолошка перспектива. За жал, поради оваа причина терминот „Балкан“ често се користи пежоративно.

Кои се некои од предизвиците при обединување луѓе од различни земји и дисциплини што го проучуваат и анализираат организираниот криминал на Западен Балкан?
Главниот предизвик за зближување на луѓето од регионот е недостигот на ресурси. Речиси и да нема други бариери. И покрај тоа што има релативно малку луѓе од академската фела, истражувачки новинари и луѓе од граѓанското општество во регионот што се фокусираат на организираниот криминал и корупцијата, тие ретко се среќаваат. Затоа, секоја година почнувајќи од ٢٠١٤ година – благодарејќи на институтот Макс Планк и сега на Фондот за отпор на GI-TOC – Балканска криминологија во Дубровник организираше еднонеделен курс за истражување на криминалот на Балканот. На Балканот постои силна традиција луѓето да се потпираат на лични контакти и мрежи. Истиот пристап треба да се примени на истражувачите што работат на организиран криминал и корупција. Затоа, оваа годишна средба е толку многу важна: да се разбијат силосите, да се остварат нови контакти, да учиме едни од други и да се среќаваме неформално.

Може ли да ни кажете за некои од предизвиците со кои се соочивте во Хрватска во однос на финансирањето на јавното истражување?
Корупцијата и врските што диктираат многу од начинот на работа во нашиот регион влијаат и врз тоа дали вашиот проект добива јавно финансирање. Исто така, се соочуваме со тешкотии при аплицирање и администрирање грантови за истражување од странство. Во многу случаи, процесите се посложени отколку она со што може да се справат нашите ограничени човечки ресурси.

Како би ја карактеризирале состојбата со организираниот криминал на Западен Балкан?
Криминалните пазари или групи на Западен Балкан не се позначајни од оние во другите делови од светот. Најголем проблем тука е влијанието на организираниот криминал врз државата. Постојат клучни бизнисмени што имаат блиски врски со политичари и службени лица во безбедносниот сектор. Овие луѓе имаат влијание и моќ – јас ги нарекувам „недопирливи“. Овој вид организирана корупција е најголемата закана за стабилноста и владеењето на Балканот.

Како успевате да заинтересирате повеќе млади истражувачи од Западен Балкан да го проучуваат организираниот криминал? И како образованието може да помогне да се создаде култура на законитост и интегритет?
Клучот е да се развие нова генерација истражувачи и тие да се здружат преку платформи како што е Балканска криминологија. Потребни ни се и повеќе интердисциплинарни контакти и заеднички проекти. Што се однесува до учењето култура на законитост, мислам дека може да се направи разлика на универзитетско ниво, на пример, на правниот факултет. Но, јас немам илузии: ограничени сме во поглед на она што може да го сториме ако целиот систем е корумпиран.