Rreziqet në burgje mund të ndikojnë për keq te lufta kundër krimit në Ballkanin Perëndimor.

Ballkanit Perëndimor i ka dalë emri për krimin e organizuar. Në krahasim me vendet e tjera në Evropë, ky rajon ka raporte relativisht të larta të burgosjes. Në teori, burgjet duhet të jenë vende korrektuese dhe pengesa e fundit e rrugës së krimit. Në realitet, burgjet janë shpesh shkolla ku rekrutohen autorët e veprave të vogla penale për t’u marrë me krim të rëndë të organizuar, për t’u bërë nyja të rrjeteve dhe madje mbështetës për kryerjen e veprave penale. Po të mos reformohen, burgjet në Ballkanin Perëndimor rrezikojnë ta përkeqësojnë, dhe jo ta korrigjojnë, problemin e krimit të organizuar në rajon.

Sipas “Indeksit Global të Krimit të Organizuar”, të botuar në shtator të vitit 2023, tri nga gjashtë vendet e Ballkanit Perëndimor janë ndër dhjetë vendet më të këqija në Evropë për kriminalitetin (shihni figurën 1).¹ Nuk është habi që Komisioni Evropian ka theksuar nevojën që vendet e rajonit të shfaqin përparime të konsiderueshme në drejtim të luftës kundër krimit.² Po ashtu, ndoshta nuk është habi që katër nga gjashtë vendet e rajonit kanë norma burgosjeje që janë mbi medianën e Evropës (shih figurën 2).

Figura 2 Raporti i të burgosurve me popullsinë (të burgosur për 100 000 banorë) në vitin 2022.

Burimet: Statistikat Kriminale Vjetore të Këshillit të Evropës,³ World Prison Brief Data,⁴ të dhëna të marra nga institucionet në bazë të kërkesës⁵ dhe “Večernji List”.⁶

Për shembull, në vitin 2022, në burgjet e Serbisë kishte 10 557 të burgosur, ndërsa në burgjet e Shqipërisë 5 357.⁷ Në këto dy vende, më shumë se një çerek e të gjithë të burgosurve po vuajnë dënimin për vepra penale të ndërlidhura me drogën.⁸ Megjithatë, jo të gjithë vuajnë dënime për shkak të prodhimit dhe shpërndarjes së drogës. Shumica janë në burg për posedim të drogës dhe jo për veprimtari të krimit të organizuar. Në të vërtetë, nga rreth 23 000 të burgosur në gjashtë vendet e Ballkanit Perëndimor në vitin 2022,⁹ vetëm disa qindra janë dënuar për vepra penale që kanë të bëjnë me krimin e organizuar: 75 në Shqipëri,¹⁰ 134 në Bosnjë dhe Hercegovinë,¹¹ 11 në Kosovë,¹² 48 në Maqedoninë e Veriut,¹³ 17 në Mal të Zi¹⁴ dhe 144 në Serbi.¹⁵ Ndonëse këta numra janë relativisht të vegjël, burgjet në rajon bartin rreziqet e vetvetishme që mund ta nxisë krimin e organizuar në vend që ta pakësojë atë.

Komunikimi i paligjshëm nga burgjet

Në disa raste, burgjet nuk duket se përbëjnë pengesë për menaxhimin e veprimtarive kriminale. Midis periudhës 2014-2021, Darko Shariqi (Darko Šarić), lord i dënuar i drogës, banoi në qelinë 117 në Qendrën e Ndalimit të Gjykatës Speciale në Beograd të Serbisë.¹⁶ Prokurorët zbuluan se Shariqi kishte pasur komunikim të vazhdueshëm, kishte dhënë urdhra, duke përfshirë edhe urdhra për vrasje, dhe kishte menaxhuar financat duke përdorur pajisjet e enkriptuara “Sky ECC”, gjatë periudhës tetor 2020-dhjetor 2021.¹⁷ Shariqi i kryente këto veprime nga një ndërtesë që gjoja ka siguri të lartë dhe ku ndalohet rreptësisht përdorimi i telefonit.¹⁸

Serbia nuk është i vetmi vend në rajon që po përballet me vështirësitë e komunikimeve të paligjshme nga brenda burgjeve. Në shtator të vitit 2023, një burgun e Spuzhit, në Mal të Zi, u gjet një grumbull telefonash dhe karikuesish të fshehur.¹⁹ Në korrik të vitit 2023, brenda një kondicioneri u gjetën gjashtë celularë të fshehur.²⁰ Në janar të vitit 2023, u zbulua një dron, që transportonte dy telefona celularë, ndërkohë që po fluturonte mbi burg.²¹ Në nëntor të vitit 2022, u gjet një tenxhere ku ishin fshehur shumë telefona dhe një shënim ku shkruhej “Vëllai të do shumë”.²²

Një dron i pajisur me dy telefona celularë u zbulua në burgun në Spuzh, Mali i Zi.

Fotot: Administrata për Ekzekutimin e Sanksioneve Penale në Mal të Zi

Rekrutimi: nga burgjet te krimi i organizuar

Burgjet në shumë shtete anembanë botës janë mjedise të përshtatshme për rekrutimin e autorëve të veprave të lehta penale për t’i bërë ata pjesë të bandave ose grupeve kriminale. Të burgosurit që vuajnë dënime për vepra të lehta penale, si posedimi i drogës, përzihen me kriminelët me përvojë. Për shembull, në Serbi, të burgosurit më të vjetër, me historik kriminal dhe me lidhje me grupet huligane të futbollit, zënë miqësi me të burgosurit e rinj në moshë, të cilët nuk kanë qenë të përfshirë më përpara në krimin e organizuar, dhe u mësojnë atyre marifetet e zanatit. Pasi lirohen nga burgu, këta individë të rinj shpesh bëhen pjesë e grupeve kriminale. Kur del nga burgu edhe mësuesi, këta ndonjëherë i futen biznesit së bashku, ku zakonisht merren me trafikimin e drogës.²³

Për pothuaj një dekadë, Mali i Zi është torturuar nga përplasjet vdekjeprurëse midis dy grupeve të dhunshme kriminale që konkurrojnë për kontrollin e tregut të kokainës. Institucionet korrektuese në Mal të Zi, si burgu në Spuzh ku vuajnë dënimin drejtuesit dhe anëtarët e nivelit të lartë të grupeve të krimit të organizuar, janë qendra kryesore për rekrutimin e anëtarëve të rinj.²⁴ Për t’i rekrutuar, të dënuarit me përvojë u ofrojnë anëtarëve të rinj mbrojtje, avokatë të shtrenjtë, forma të tjera të mbështetjes financiare dhe shumë stimuj të tjerë.²⁵

Një problem i ndërlidhur me këtë është edhe mbështetja e pamjaftueshme e të burgosurve pas vuajtjes së dënimit. Kur të burgosurit dalin nga burgu, shpesh ata nuk kanë rrjete të ligjshme të mbështetjes, mundësi punësimi, madje as dokumentet bazë. Jo vetëm kaq, por ata damkosen edhe brenda komuniteteve të tyre. Për pasojë, disa kërkojnë të gjejnë mbështetje te rrjetet e krimit të organizuar, me anëtarët e të cilave janë shoqëruar gjatë kohës që ishin në burg. Mungesa e rehabilitimit rrit rreziqet e recidivizmit.

Korrupsioni nga brenda

Siguria në burgje shpesh cenohet nga korrupsioni. Ballkani Perëndimor nuk përbën përjashtim. Siç shpjegoi drejtori i një burgu në Maqedoninë e Veriut, korrupsioni në radhët e oficerëve të institucioneve korrektuese ka bërë të mundur futjen kontrabandë dhe të paligjshme në burgje të armëve, telefonave dhe drogës.²⁶ Sipas një ish-drejtori të njërit prej burgjeve të Maqedonisë së Veriut, ky vend është i pari në Evropë për nga numri i arratisjeve nga burgu. “Kjo tregon se sa i përhapur është kriminaliteti në sistemin e burgjeve”.²⁷

Kjo është theksuar në raporte të tjera.²⁸ Në Mal të Zi, janë përhapur pretendimet për ekzistencën e bashkëpunimit midis personelit të burgut dhe grupeve të krimit të organizuar.²⁹ Në Shqipëri, ndodhi një rast i tillë në prill të vitit 2022, ku ushtruesi i detyrës së drejtorit të burgut të Shkodrës u arrestua me pretendimin se kishte shpërdoruar detyrën.³⁰ Paraardhësi i tij ishte pezulluar më herët për vetëm tre muaj për shkak se pretendohej se kishte falsifikuar dokumente.³¹ Nevoja për t’i trajtuar këto rreziqe është edhe më e ngutshme, sidomos kur marrim parasysh riatdhesimin në rajon të të burgosurve që vuajnë dënimin jashtë rajonit.

Edhe pse disa vende të Ballkanit Perëndimor i kanë përmirësuar sistemet e tyre korrektuese, siç pranon edhe Komisioni Evropian në progres raportet e tij të vitit 2022, ende ka disa sfida sistemike. Mbipopullimi i burgjeve është problem që haset kudo në rajon, me përjashtim të Kosovës. Për sa i takon Maqedonisë së Veriut, Komisioni Evropian shprehet se “duhen zbatuar sa më shpejt zgjidhjet sistemike për të përmirësuar kushtet në burgje”, ndërsa për sa i takon Shqipërisë, Komisioni shprehet se kushtet në burgje “vazhdojnë të mbeten shqetësim”.⁴³ Në Bosnjë dhe Hercegovinë, “nuk ka pasur përpjekje për të përmirësuar kushtet në burgje”, çka nënkupton se, për fat të keq, nuk ka pasur përparim.⁴⁴ Nga ana tjetër, Kosova, Mali i Zi dhe Serbia kanë bërë hapa përpara, në drejtim të miratimit të standardeve ndërkombëtare.⁴⁵

Për ta përforcuar sigurinë në burgje, është e domosdoshme të përdoret fjala e fundit e teknologjisë dhe të bëhen kontrolle periodike në qeli. Në të njëjtën kohë, është tepër e rëndësishme të përmirësohet infrastruktura gjyqësore dhe e institucioneve korrektuese, për të siguruar që ambientet të përmbushin standardet moderne. Është vendimtare të ndiqet një qasje gjithëpërfshirëse për përmirësimin e mjedisit korrektues, duke u përqendruar kryesisht te përmirësimi i kushteve në të cilat punon personeli, duke e mbrojtur atë nga presionet e panevojshme politike dhe kriminale dhe duke kultivuar kulturën e llogaridhënies në vend të dembelizmit të mundshëm. Krahas kësaj, zbatimi në burgje i programeve të rehabilitimit, nëpërmjet bashkëpunimit me shoqërinë civile, premton pakësimin e recidivizmit.

Shënime