Kultivimi i kanabisit në ambiente të brendshme është një industri gjithnjë e në rritje në Kosovë.

Kanabisi është droga e jashtëligjshme më e konsumuar në Ballkanin Perëndimor dhe në BE, dhe tregtia e tij llogaritet në rreth 38% të tregut të shitjes me pakicë të drogës në BE.¹ Anembanë botës, kultivimi i kanabisit në ambiente të brendshme ia ka kaluar kultivimit në natyrë.² Grupet kriminale nga Ballkani Perëndimor po përfshihen gjithnjë e më shumë në kultivimin e kanabisit në ambiente të brendshme në Evropë.³

Në Indeksin Botëror të Krimit të Organizuar 2021, Kosova – një destinacion dhe vend tranzit për drogën – arriti vlerësimin 5.5 për sa i përket tregtisë së paligjshme të kanabisit, një nivel më i lartë se mesataret botërore (5.10) dhe evropiane (4.88) dhe paksa më i ulët se mesatarja në Ballkanin Perëndimor (5.90).⁴ Kultivimi i kanabisit ka qenë një vepër penale relativisht e rrallë në Kosovë, dhe kryesisht ndodhte në zonat e thella pranë Pejës, Gjakovës, Podujevës, Gjilanit dhe Suharekës.⁵ Edhe pse ka pasur përpjekje për të kultivuar sasi të mëdha të kanabisit në natyrë, policia e Kosovës arriti t’i zbulonte plantancionet në fazë të hershme dhe t’i shkatërronte grupet kriminale. Policia arriti ta bënte këtë pavarësisht kapaciteteve të kufizuara të saj, duke pasur mungesë të helikopterëve dhe dronëve.⁶ Kultivimi i kanabisit në ambiente të brendshme ka qenë edhe më i rrallë, dhe kryesisht përfshinte raste të kultivimit të kanabisit në apartamente për përdorim personal.

Nga viti 2019 deri në 2023, në Kosovë janë raportuar 3 990 raste të trafikimit të drogës, për të cilën u arrestuan 4 267 njerëz. Vetëm 2,6% e këtyre rasteve dhe 2,1% e personave të arrestuar kishin lidhje me kultivimin e kanabisit (në ambiente të brendshme dhe të jashtme).⁷ Megjithatë, që prej vitit 2022 ka pasur një trend në rritje të zbulimit të laboratorëve të kanabisit dhe rritje të numrit të arrestimeve. Në vitin 2022, policia zbuloi 10 laboratorë dhe arrestoi 28 persona. Këta ishin numrat më të lartë të arrestimeve dhe laboratorëve të zbuluar që prej vitit 2019, me sa duket për shkak të rritjes së numrit të këtyre laboratorëve si edhe ndjekjes intensive nga policia.⁸ Edhe pse shumica e kanabisit të prodhuar në ambiente të brendshme kishte si qëllim tregjet e huaja në Evropë dhe Turqi (ku shpesh shkëmbehet për heroinë), sasi të vogla shiten edhe në tregun vendës.⁹

Figura 1 Numri i laboratorëve të zbuluar të kanabisit dhe i njerëzve të arrestuar për kultivimin e kanabisit, 2019-2022.

Burimi: Policia e Kosovës

Kanë qenë disa faktorë që kanë çuar në rritjen e kultivimit të kanabisit në ambiente të brendshme në Kosovë. Intensifikimi i operacioneve nga Policia e Shtetit në Shqipëri për të shkatërruar prodhimin e kanabisit në natyrë në Shqipëri e ka bërë më të vështirë prodhimin dhe trafikimin e kanabisit nga Shqipëria. Kjo ka bërë që të trafikohen sasi më të vogla në rajon me një çmim më të lartë. Meqë Kosova është edhe destinacion, edhe vend tranzit për drogën, çmimi i kanabisit ka filluar të rritet çdo vit, sidomos që prej vitit 2019.¹⁰ Deri më tani, asnjë shtetas shqiptar nuk është arrestuar në rastet e kultivimit të kanabisit në ambiente të brendshme, megjithëse janë bërë disa arrestime për trafikimin e drogës në Kosovë.

Një faktor tjetër është se kanabisi i kultivuar në ambiente të brendshme ka përqindje më të lartë të tetrahidrokanabinolit (THC).¹¹ Të dhënat nga vendet evropiane tregojnë se potenca dhe çmimi i kanabisit janë rritur që prej vitit 2006.¹² Anembanë botës, rritja e kultivimit të kanabisit në ambiente të brendshme ia ka kaluar kultivimit në natyrë¹³ dhe prandaj ka një rritje të kërkesës për kanabisin e kultivuar në ambiente të brendshme në Kosovë, në Evropë e kudo tjetër.¹⁴ Përveç kësaj, fitimi prej kultivimit në ambiente të brendshme është më i lartë krahasuar me kultivimin në natyrë, pasi pa rendiment më të lartë dhe rritje më të shpejtë – deri në gjashtë korrje në vit.¹⁵ Në tregun e brendshëm të Kosovës, çmimi me shumicë për 1 kilogram kanabis të prodhuar në ambiente të brendshme është midis 2 000 € dhe 2 500 €, krahasuar me 800 € deri në 1 600 € për kilogram kanabis të prodhuar në natyrë. Në rajon, kanabisi i prodhuar në ambiente të brendshme ka çmimin rreth 3 000 €; në Turqi ka arritur pothuajse 6 000 € për kilogram.

Gjithashtu, rreziku i zbulimit të laboratorëve është më i ulët krahasuar me plantacionet e kanabisit në natyrë.¹⁶ Jo vetëm që është më e lehtë të mbrohen plantacionet në ambiente të brendshme, por teknologjia u jep mundësi kultivuesve të kontrollojnë nga distanca ujitjen dhe temperaturën, si dhe të monitorojnë sigurinë e laboratorit nëpërmjet kamerave. Gjithashtu është e nevojshme të shkohet më pak te vendi, dhe kjo bën që kultivuesit të ekspozohen më pak ndaj zbatimit të ligjit dhe komshinjve. Ndryshe nga kjo, bimët e mbjella jashtë janë të ekspozuara ndaj kushteve të ndryshme të motit që mund të ndikojnë te prodhimi, janë të dukshme pavarësisht se ndodhen në vende të largëta dhe kërkojnë që të vizitohen më shpesh.

Veriu i Kosovës ka qenë një pikë e nxehtë e krimit, trafikimit të mallrave të ligjshme dhe të paligjshme, dhe e prodhimit të kriptomonedhave, dhe ka qenë një strehë për kriminelët dhe personat në kërkim.¹⁷ Pavarësisht përpjekjeve të vazhdueshme nga institucionet qeveritare dhe agjencitë e zbatimit të ligjit, zona mbetet gjerësisht e pakontrolluar. Integriteti territorial është një nga 12 elementët përbërës për qëndrueshmërinë ndaj krimit të organizuar të llogaritur në Indeksin Global për Krimin e Organizuar, në të cilin Kosova arriti 3.5 pikë nga 10 gjithsej – më i ulëti në Ballkanin Perëndimor.¹⁸ Mungesa e kontrollit të efektshëm e territorit në veri të Kosovës, e shoqëruar me energjinë elektrike falas, afërsinë me Serbinë dhe bashkëpunimin me grupet kriminale aty ka bërë të mundur rritjen e laboratorëve të kanabisit në këtë rajon.¹⁹

Legalizimi i prodhimit të kanabisit në Maqedoninë e Veriut dhe prodhimi ekstrakteve të kërpit për qëllime mjekësore ka mundësuar shtimin e njohurive dhe ekspertizës në ndërtimin e laboratorëve. Ekziston dyshimi se disa inxhinierë nga Maqedonia e Veriut, të cilët u arrestuan në Kosovë, dhanë ndihmë profesionale në krijimin e laboratorëve.²⁰ Përveç kësaj, 50 kilogramë kanabis nga Maqedonia e Veriut u konfiskuan në Kosovë në vitin 2020. Besohet se u trafikuan nga laboratorët e ligjshëm në Maqedoninë e Veriut.²¹ Fakti që 1,5 ton kanabis u vodhën nga magazina të licencuara në Maqedoninë e Veriut në vitin 2022 tregon se kanabisi i prodhuar ligjërisht po dërgohet në tregje të paligjshme në vend ose jashtë vendit.²²

Së fundmi, pavarësisht kufizimeve për të lëvizur gjatë pandemisë COVID-19, grupet e krimit të organizuar në Ballkanin Perëndimor u treguan elastike, duke i përshtatur metodat e veprimtarive për t’u përballur me vështirësitë në modelin e biznesit të tyre të jashtëligjshëm.²³ Edhe pse duket se në treg ka pasur më pak kanabis gjatë muajve të parë të kufizimit të lëvizjes,²⁴ konsumi i kanabisit është rritur më shumë për shkak të përdorimit më të shpeshtë dhe më intensiv.²⁵ Ngaqë pandemia ka rritur më tej pabarazinë dhe ka kufizuar mundësitë për punësim, ajo mund t’i ketë shtyrë disa njerëz që t’i drejtohen kultivimit dhe trafikimit të kanabisit.²⁶ Prandaj duket se pandemia ka kontribuuar në rritjen e kultivimit të kanabisit në ambiente të brendshme në Kosovë.

Figura 2 Faktorët që ndikojnë te kultivimi i kanabisit në ambiente të brendshme në Kosovë.

Në vitet 2019–2021, shumica e katër laboratorëve të zbuluar ishin të vegjël ishin zbuluar në Prishtinë; në vitin 2022, gjysma nga 10 laboratorët të zbuluar u gjetën në veri të Kosovës.²⁷ Besohet se laboratorët në veri u krijuan në fund të vitit 2021 dhe fillim të vitit 2022.²⁸ Zbulimi i tyre ishte rezultat i pranisë dhe operacioneve më të shtuara nga zyrtarët policor dhe doganorë, në veçanti për të penguar trafikimin e mallrave të paligjshme dhe prodhimin e paligjshëm të kriptomonedhave. Nga rrënjët e kanabisit dhe kanabisi i konfiskuar në laboratorët në Kosovë në vitet 2019–2022, 79% e bimëve dhe 91% e kanabisit u konfiskuan në veri.²⁹ Pajisjet laboratorike kishin origjinën nga Kosova, Maqedonia e Veriut dhe Serbia.³⁰

Figura 3 Laboratorët e zbuluar nga komuna.

Burimi: Policia e Kosovës dhe përllogaritjet e GI-TOC

Policisë së Kosovës i mungojnë kapaciteti dhe ekspertët e nevojshëm për të përcaktuar vlerën e rrënjëve të konfiskuara të kanabisit dhe pajisjeve të përdorura në laboratorët e paligjshëm; raportet e policisë tregojnë vetëm një vlerë të përafërt të kanabisit në tregun e Kosovës.³¹ Duke u bazuar në përllogaritjet e policisë, vlera e përgjithshme e kanabisit dhe pajisjeve të konfiskuara në vitet 2019–2022 është midis 24 dhe 28 milionë €.³² Megjithatë kjo përllogaritje mund të jetë mjaft e ulët. Kryeministri i Kosovës ka deklaruar se pesë laboratorët e paligjshëm të zbuluar në veri janë përllogaritur në disa qindra milionë euro, një mbivlerësim në mospërputhje me të dhënat zyrtare të secilit operacion.³³

Një nga laboratorët më të sofistikuar u zbulua në maj 2022 pranë Izvorit, pikës së kalimit kufitar me Serbinë. 9 084 rrënjët e kanabisit që u konfiskuan atje supozohen të jenë rendimenti i dytë.³⁴ Ky laborator kishte pajisje dhe teknologji të avancuar, si ujitje dhe ventilim të kontrolluar në distancë, si dhe kamera survejimi, të cilat shmangnin nevojën për të shkuar shpesh te objekti me sipërfaqe 1 200 metra katrorë.³⁵ Vlera e përllogaritur e laboratorit dhe e pajisjeve është afërsisht 1 milion €.³⁶ Fillimisht policia mendonte se ambienti po përdorej për prodhim të paligjshëm të kriptomonedhave për shkak të zhurmës së lartë të shkaktuar nga sistemi i ventilimit. Ata kryen një operacion të përbashkët me zyrtarët doganorë, gjatë së cilës u qëlluan me armë zjarri; keqbërësit arritën t’ia mbathnin.³⁷ Të dyshuarit në këtë çështje janë identifikuar por nuk janë arrestuar ende, pasi raportohet se ia kanë mbathur jashtë vendit.³⁸

Një laborator i kanabisit i zbuluar pranë pikës së kalimit kufitar të Izvorit, në veri të Kosovës.

Foto: Policia e Kosovës

Në shkurt 2022 u zbulua një laborator në katin e shtatë të një mulliri në Suharekë, pranë Prizrenit, në jug të Kosovës. Mulliri ishte zgjedhur për të shmangur dyshimet në lidhje me konsumin e lartë të energjisë.³⁹ Policia konfiskoi më shumë se 2 000 rrënjë dhe 3,2 kilogramë kanabis, me një vlerë në treg prej më shumë se 1 milion €.⁴⁰

Profili dhe kombësia e keqbërësve ndryshon sipas rajonit të cilin ndodheshin laboratorët, megjithatë të gjithë ishin burra të moshave 20 deri në 40 vjeç.⁴¹ Shtetas serbë dhe serbë etnikë nga Kosova u arrestuan në laboratorët e zbuluar në veri. Në laboratorin e Suharekës, u arrestuan dy kosovarë, së bashku me një shtetas turk dhe katër shtetas nga Maqedonia e Veriut. Këta të fundit, të cilët ishin të gjithë inxhinierë, dyshoheshin se ishin ekspertë në instalimin e pajisjeve dhe në aktivitetet e kultivimit në Suharekë dhe në laboratorë të tjerë në veri. Autoritetet dyshojnë se shtetasi turk bashkëpunonte me këtë grup për të transportuar kanabis në Turqi.⁴² Shtetasit e Maqedonisë së Veriut u arrestuan gjithashtu në laboratorët e zbuluar në Prishtinë. Edhe pse disa prej personave të arrestuar kanë një të shkuar kriminale, nuk ka prova që tregojnë se janë pjesë e një organizate kriminale.⁴³

Figura 4 Kombësia/prejardhja etnike e personave të arrestuar për kultivimin e kanabisit në ambiente të brendshme, 2019–2022.

Burimi: Policia e Kosovës

Kultivimi i kanabisit në ambiente të brendshme po bëhet gjithnjë e më i përhapur në Ballkanin Perëndimor, duke ndjekur trendin në Evropë dhe në mbarë botën. Agjencitë e zbatimit të ligjit duhet të caktojnë burime të mjaftueshme dhe t’i japin prioritet kapjes së personave dhe grupeve kriminale që përfshihen në kultivimin në ambiente të brendshme, si edhe zbulimit të laboratorëve të tyre të paligjshëm të drogës. Siç kemi parë në Kosovë, kultivimi i kanabisit në ambiente të brendshme është një krim i organizuar ndërkombëtar, në të cilin trendet e njërit vend prekin lehtësisht edhe të tjerët. Prodhimi i kanabisit në Shqipëri dhe transferimi i njohurive nga prodhimi i ligjshëm i kanabisit në Maqedoninë e Veriut ka ndikuar te prodhimi i paligjshëm i kanabisit në Kosovë dhe në rajon. Prandaj, agjencitë e zbatimit të ligjit në rajon duhet të shkëmbejnë informacion në mënyrë aktive dhe të rritin bashkëpunimin.

Rezultatet e Kosovës në vitin 2022 u arritën nga efikasiteti i bashkëpunimit të mirë mes zbatimit të ligjit dhe prokurorisë, ku policia e Kosovës luajti rol të rëndësishëm. Në këtë mënyrë agjencitë e zbatimit të ligjit ishin në gjendje ta mbanin nën kontroll kultivimin e kanabisit në ambiente të brendshme. Megjithatë, teksa grupet kriminale e përshtatnin vazhdimisht modelin e tyre të biznesit, do të jetë e vështirë që zbatimi i ligjit të vazhdojë të ruajë ritmin.

Shënime