Bosanski pogranični grad Gradiška je žarište organizovanog kriminala i prolaz za krijumčare u Šengensku zonu.

Grad Gradiška,¹ koji se nalazi blizu hrvatske granice u Bosni i Hercegovini, razoren je ratnim zločinima i etničkim čišćenjem bošnjačkog i hrvatskog stanovništva tokom rata u Bosni i Hercegovini 1990-ih godina.² Dok su neki od počinilaca osuđeni,³ drugi bivši borci prešli su na život u kriminalu.⁴ To je omogućilo da se u proteklih 20 godina Gradiška razvije u žarište trgovine drogom, oružjem i – odnedavno – migrantima. Krijumčari koriste stratešku lokaciju Gradiške, koja se nalazi direktno na reci Savi i uz glavni autoput severno od Banje Luke, što čini ovaj grad kapijom u Šengensku zonu.

Smešten u blizini hrvatske granice, grad Gradiška postao je prolaz za krijumčare koji žele da pristupe tržištima u EU.

Foto: Elvis Barukcic/AFP preko Getty Images

U proteklih 10 godina kriminalne grupe Gradiške postale su organizovanije i transnacionalne, povezujući se sa mrežama koje deluju u susednoj Hrvatskoj i Srbiji, kao i Crnoj Gori i drugim evropskim zemljama. Tokom 2016. godine, na primer, međunarodna policijska operacija, pod kodnim nazivom „Kruna“, otkrila je da su kriminalci – uključujući i pripadnike grupe koju je predvodio jedan od najvećih evropskih narko bosova, Darko Šarić – mogli lako da se kreću preko regionalnih granica i izbegnu da ih uoči policija. To su činili uz pomoć pasoša i ličnih karata napravljenih korišćenjem podataka ukradenih od bosanskih građana. Podaci su navodno koštali 3.000 evra, a dokumente su izdavale javne službe u Gradišci i obližnjem gradu Srpcu.⁵

U februaru 2019. godine, u okviru operacije „Vitorog“, službenici Uprave za organizovani i teški kriminalitet Ministarstva unutrašnjih poslova Republike Srpske uhapsili su pet osoba iz Gradiške i jednu osobu iz Trebinja na krajnjem jugu zbog neovlašćene proizvodnje i trgovine kanabisom i sintetičkim drogama.⁶ Tokom pretresa policija je zaplenila skank, heroin i vatreno oružje.⁷ Slično tome, u decembru 2020. godine, policija Republike Srpske zaplenila je oko 460 kilograma skanka u Gradišci, ⁸ u vezi sa čim su uhapšeni jedan bosanski i jedan mađarski državljanin.⁹

Međutim, stvarni obim uloge Gradiške u krijumčarenju i jačina njenih transnacionalnih veza otkriveni su kroz operaciju „Storidž 2“, koju su 2021. godine predvodili Državna agencija za istrage i zaštitu i Ministarstvo unutrašnjih poslova Republike Srpske.¹⁰ U decembru 2021. godine policija je uhapsila 19 osoba – od kojih je 14 bilo iz Gradiške – zbog umešanosti u međunarodno krijumčarenje droge i oružja u okviru organizovane kriminalne grupe od 2019. godine. Uhapšeni su zahvaljujući, velikim delom, informacijama koje je policija stekla dekripcijom aplikacija za razmenu poruka Sky i Anom.¹¹ Među uhapšenima bili su begunci Predrag Petković, Milivoj Lovrenović i Dušan Lovrenović (Milivojev sin), koji su svi bili traženi zbog krijumčarenja droge.

Grupa je navodno nabavila velike količine kanabisa iz Albanije i Crne Gore, koje su doneli u Bosnu i Hercegovinu i čuvali u blizini Gradiške. Deo droge je preprodavan u Bosni i Hercegovini, ali je većina navodno prepakovana i prokrijumčarena u Hrvatsku, Sloveniju, Mađarsku i Nemačku. Droga i oružje su se prevozili preko granice, obično u vozilima sa posebno napravljenim odeljcima za sakrivanje. Drogu su prenosili ljudi poznati grupi u Zagrebu i Splitu, a zatim je prevozili u Budimpeštu, Štutgart i Berlin. Pištolji – uglavnom gasni pištolji iz Slovačke – modifikovani su i prodavani kupcima u Nemačkoj, Holandiji i Srbiji. Prema istražnim dokumentima, grupa je očigledno zaradila značajnu količinu novca koja je korišćena za kupovinu nekretnina i luksuznih automobila.¹² Policija je otkrila laboratoriju za uzgoj kanabisa, oko 50.000 evra u gotovini, oružje i 11 skupih automobila i sve zaplenila.¹³

Posebna operacija, pod kodnim imenom „Fugitive“, izvršena je na području Gradiške u decembru 2022. godine.¹⁴ Kao rezultat, uhapšeno je šest osoba, uključujući i jednog zaposlenog u Obavještajno-sigurnosnoj agenciji u Bosni i Hercegovini, zbog neovlašćene proizvodnje i trgovine drogom između 2020. i 2022. godine.¹⁵

Kriminalci uzvraćaju udarac

Remećenje ilegalnih ekonomija u Gradišci dovelo je do izvršenja dela odmazde protiv službenika za sprovođenje zakona. Prema informacijama bosanske policije, u maju 2022. godine, kriminalci su zapalili dve kuće, od kojih je jedna bila u vlasništvu načelnika policije u Gradišci, a druga je pripadala policijskom službeniku u penziji.²¹ Policija Republike Srpske smatra da su napadi bili odmazda protiv zvaničnika pravosudnog sistema zbog pokušaja hapšenja kriminalnih grupa.²² Zbog velike količine zaplenjene droge, novca, vozila i vatrenog oružja, kao i broja ljudi uhapšenih usled ovih napada, smatra se da je odgovorna organizovana kriminalna grupa, čiji su pripadnici većinom iz Gradiške, jedna od najvećih u Bosni i Hercegovini. Čini se da grupa ima dobro uspostavljenu mrežu kontakata u regionu i drugim delovima Evrope, uključujući policijske i pravosudne strukture.²³

Iako Gradiška ima osetljiv geografski položaj blizu hrvatske granice i postoji novija istorija nasilne kriminalne aktivnosti, nivo prekogranične policijske saradnje izgleda da je manji od onog među kriminalcima. Veća saradnja – uključujući deljenje obaveštajnih podataka i zajedničke operacije – je presudna. Nedavna međunarodna konferencija koju su organizovali Internacionalna policijska asocijacija Bosne i Hercegovine (IPA BiH) i Globalna inicijativa protiv transnacionalnog organizovanog kriminala (GI-TOC) istakla je važnost umrežavanja i saradnje pripadnika policije i bezbednosnih struktura.²⁴ Izazov je da se to sada pretvori u zajedničku akciju protiv kriminalnih aktivnosti, posebno u pograničnim gradovima kao što je Gradiška, koji deluju kao prolazi ka EU.

Napomene