Biznesi i legalizuar i kanabisit mjekësor në Maqedoninë e Veriut është në rrezik të diversionit kriminal.

Maqedonia e Veriut legalizoi kultivimin e kanabisit mjekësor në vitin 2016. Që atëherë, industria ka lulëzuar. Që nga marsi 2024, kishte rreth 70 kompani private në Maqedoninë e Veriut të regjistruara për kultivimin e kanabisit për përdorim mjekësor dhe prodhimin e sythave dhe vajit të kanabisit.¹ Por biznesi i kanabisit në Maqedoni është i cenueshëm ndaj korrupsionit që lidhet me lëshimin e licencave dhe në formën e devijimit të kanabisit të rritur ligjërisht në tregun e zi.

Ndërsa ka një kërkesë të qëndrueshme por të kufizuar për produkte medicinale të kanabisit në Ballkanin Perëndimor, ekziston një treg i konsiderueshëm i jashtëligjshëm për sythat e thatë të kanabisit në rajon. Në të vërtetë, kanabisi është droga më e konsumuar në Ballkanin Perëndimor.² Maqedonia e Veriut është gjithashtu një qendër e madhe tranziti për trafikimin e kanabisit të prodhuar në Shqipëri.³

Ekziston shqetësimi se një pjesë e tregut për kanabisin ilegal po furnizohet nga kompani me licenca për të kultivuar kanabis në mënyrë të ligjshme për përdorim mjekësor. Sipas ligjit aktual për kontrollin e drogave narkotike dhe substancave psikotrope, kanabisi i rritur në Maqedoninë e Veriut që nuk përdoret për qëllime mjekësore nuk mund të eksportohet.⁴ Megjithatë, duket se në shumë raste më shumë kanabis kultivohet nga kompani të licencuara sesa nevojitet për eksport të ligjshëm. Oferta e tepërt e një produkti të rritur ligjërisht për të cilin ekziston një treg i madh i zi krijon rreziqe të dukshme.

Në vitet e fundit, policia në Maqedoninë e Veriut ka ndërmarrë veprime kundër kompanive të licencuara për shkelje të ndryshme, duke përfshirë edhe devijimin e produkteve të tyre për kontrabandë. Në disa raste janë ndërmarrë veprime për zbatimin e ligjit ndaj kompanive që nuk kanë përmbushur standardet e kërkuara. Ky mund të jetë ose faji i kompanisë ose rezultat i rregullimit të dobët nga organet përkatëse,⁵ përkatësisht ministritë e bujqësisë dhe shëndetësisë,⁶ së bashku me një komision të posaçëm prej pesë anëtarësh që pritet të gjurmojë prodhimin dhe të kryejë inspektime të çdo plantacioni të paktën dy herë në vit.⁷ Në raste të tjera, policia ka vepruar pas dyshimeve se kanabisi i kultivuar në objekte të licencuara po devijohej me dashje apo pa dashje në tregun e zi.

Në një shembull të profilit të lartë të kohëve të fundit, një operacion policor në Maqedoninë e Veriut në mars 2024 kishte në shënjestër dhjetëra kriminelë të dyshuar që dyshohet se janë përfshirë në prodhimin dhe shpërndarjen e jashtëligjshme të drogës. Në mesin e të arrestuarve ishte edhe Boro Stojçev, i njohur edhe si ‘Boro Marlboro’, ish-kryetar i komunës së Novosellës.⁸ Përfshirja e supozuar e Stojçevit në kontrabandën e kanabisit tërhoqi vëmendjen e publikut, jo më pak që kur kompania e djalit të tij mori një licencë për kultivimin e kanabisit në vitin 2020. Bastisjet e policisë si pjesë e këtij operacioni në lokacione përfshirë Strumicë, Gjevgjeli, Demir Kapi, Strugë dhe Prilep, sekuestruan mbi 100 kilogramë marihuanë, duke çuar në akuza për shitje dhe shpërndarje të paautorizuar të drogës.⁹ Stojçev e pranoi fajin dhe u dënua me pesë vjet e tre muaj burg.¹⁰

Kultivimi i kanabisit për përdorim mjekësor po lulëzon në Maqedoninë e Veriut, por ekziston rreziku që oferta e tepërt të devijohet në tregun e zi.

Foto e dhënë

Të tjera bastisje dhe sekuestrime kanë ndodhur në bazë të parregullsive të biznesit. Në shkurt 2022, për shembull, policia bastisi një kompani që kultivonte ligjërisht kanabis për qëllime mjekësore në qytetin e Strumicës dhe sekuestroi rreth 1.5 ton kanabis për shkak të ‘parregullsive’ në funksionimin e firmës. Asnjë arrestim nuk u bë ndonjëherë.¹¹

Në verën evropiane të vitit 2022, brenda një harku kohor prej 48 orësh, policia e Maqedonisë së Veriut kreu bastisje në dy plantacione kanabisi pranë liqenit të Ohrit.¹² Këto plantacione ishin të licencuara për kultivimin e kanabisit mjekësor, por bastisjet e policisë gjetën shkelje të rregulloreve që sipas një hetimi nga Rrjeti Ballkanik i Gazetarisë Hulumtuese, tregohet se një pjesë e kanabisit të rritur ligjërisht mund të ketë hyrë në tregun e jashtëligjshëm.¹³

Në prill 2023, policia kapi 100 kilogramë kanabis të klasit premium që, sipas ministrisë së brendshme, ka të ngjarë të ketë origjinën nga një fabrikë legjitime që prodhon vaj kanabisi për përdorim mjekësor.¹⁴ Autoritetet vlerësuan vlerën rrugore të kësaj ngarkese, për të cilën ata dyshonin se ishte e destinuar për tregun e zi, deri në 600 000 euro.¹⁵ Kontrabanda është zbuluar dhe sekuestruar në një veturë me targa të Shkupit; automjeti është ndalur në Negotinë dhe shoferi dyshohet se ka tentuar të ikë para se të kapet.¹⁶

Më 6 korrik 2023, në fshatin Sopot afër qytetit të Kavadarit, autoritetet konfiskuan 225 kilogramë kanabis dhe 1 000 sytha kanabis me vlerë gjysmë milioni euro nga një kompani që prodhon kanabis mjekësor.¹⁷ Raportet e policisë citojnë dyshimin për aktivitet të jashtëligjshëm me përqendrim në tentativat e supozuara të personelit të kompanisë për të shpërndarë drogë në tregun e zi.¹⁸

Në shtator 2023, autoritetet u revokuan lejet e tri kompanive të kanabisit mjekësor pasi një inspektim i policisë në një objekt të licencuar të kultivimit të kanabisit në fshatin Vrapçisht zbuloi parregullsi të shumta.¹⁹ Mungonin kamerat e sigurisë dhe të vëzhgimit, rrethoja rrethuese ishte dëmtuar dhe ambientet nuk kishin energji elektrike. Në vend të punonjësve të regjistruar janë gjetur dy shtetas shqiptarë të paautorizuar. Brenda zonës së sigurt të magazinimit, policia sekuestroi 327,3 kilogramë lule të thata kanabisi, të paketuara në thasë alumini, të cilat i kalonin kufijtë e ligjshëm. Gjithashtu, u konstatuan 23.3 kilogramë kanabis të tepërt.

Po ashtu në Vrapçishtë, më 15 dhjetor 2023, policia ka sekuestruar nga një person juridik 4 341 ton kanabis, me vlerë mbi 10 milionë euro. Ky sekuestrim erdhi pas një vendimi të qeverisë për të hequr licencën e kompanisë për shkak të disa parregullsive të zbuluara gjatë një inspektimi të madhësisë së sipërfaqes së kultivuar, pajisjeve dhe stafit.²⁰

Në vitin 2023, policia u hoqi tetë licenca kompanive që prodhojnë kanabis mjekësor, sipas të dhënave nga ministria e brendshme.²¹ Atë vit, 4.6 ton kanabis u sekuestruan së bashku me 3 799 bimë kanabis sativa.²² Në vitin 2022, policia revokoi shtatë licenca për kompanitë që operonin në industri dhe në aksionet e operacioneve policore ndaj kompanive ligjore, 561.1 kilogramë kanabis ishin bashkë me 8 723 kërcell kanabis sativa.²³

Figura 1 Licencat e hequra dhe sendet e konfiskuara, 2021–2023.

Ministria e Punëve të Brendshme, Raporte vjetore 2022 dhe 2023

Lëshimi i licencave të cenueshme ndaj korrupsionit

Një hallkë tjetër e dobët është dhënia e licencave. Ndërsa kultivimi i kanabisit mjekësor u legalizua në vitin 2016 përmes ndryshimeve në Ligjin për kontrollin e drogave narkotike dhe substancave psikotrope,²⁴ vetëm pasi ish-kryeministri Zoran Zaev erdhi në pushtet në vitin 2017, industria filloi të lulëzojë. Ai parashikoi se do të sillte të ardhura prej 250 milionë euro dhe do të ndihmonte në rritjen e punësimit.²⁵

Biznesi i kanabisit ka qenë me të vërtetë një burim parash për kompanitë private dhe shtetin. Të dhënat nga Administrata e të Ardhurave Publike tregojnë se në vitin 2022 dhe 2023 kompanitë në Maqedoninë e Veriut që merren me kultivimin e bimëve aromatike dhe mjekësore (për përdorim në farmaci) kanë paguar rreth 5 milionë euro tatimin mbi vlerën e shtuar.²⁶ Parashikohet që tregu do të vazhdojë të zgjerohet me një normë vjetore prej 4.76% nga 2024 në 2029, duke rezultuar në një vëllim shitjesh prej 37.90 milion dollarë amerikanë në pesë vjet.²⁷

Në të njëjtën kohë, duket se dhënia e licencave ka qenë gjithashtu një biznes fitimprurës, me zyrtarë shtetërorë të përfshirë ndonjëherë.²⁸ Sipas një zyrtari të lartë policie në Shkup, shpesh kërkohen lidhje politike për të marrë një licencë dhe se kjo mund të lehtësohet me ryshfet ose donacione politike.²⁹

Implikimet për Maqedoninë e Veriut dhe më gjerë

Vendimi i Maqedonisë së Veriut për legalizimin e kultivimit të kanabisit mjekësor ka sjellë shpërblime fitimprurëse për qeverinë dhe ata që janë të përfshirë në biznes, por edhe rreziqe, veçanërisht në aspektin e korrupsionit që rrethon procesin e dhënies së licencave dhe devijimit të kanabisit në tregun e zi, pavarësisht nëse nga persona të brendshëm ose vjedhje nga palët e treta.

Përvoja e Maqedonisë së Veriut nënvizon një sfidë qendrore të kontrollit të drogës në një kohë të liberalizimit në rritje të ligjeve dhe qëndrimeve ndaj përdorimit të kanabisit: si të rregullohet dallimi midis tregjeve të ligjshme dhe të jashtëligjshme; dhe si të zbatohet ligji kur vende të ndryshme kanë ligje të ndryshme, madje edhe brenda të njëjtit rajon, veçanërisht përmasat e tregut të zi shqiptar.

Situata e vendit nënvizon gjithashtu një paradoks në të cilin disa ministri përfitojnë nga kultivimi i kanabisit, ndërsa policia shpenzon kohë dhe burime për t’u marrë me pasojat e krijuara nga i njëjti biznes. Kjo është një sfidë me të cilën do të përballet qeveria e re e Maqedonisë së Veriut, pas zgjedhjeve në maj të fituara nga qendra e djathtë, por problemi nuk është unik për këtë vend ballkanik.

Shënime